Bùi Quang Tú

(Nguồn: VNĐN số 08 - tháng 07 & 08 năm 2015)

Nhắc đến nhạc sĩ Trần Viết Bính thì việc phổ nhạc bài thơ “Hạt gạo làng ta” của Trần Đăng Khoa dường như đã “đóng đinh” tên tuổi của ông. Song ít người biếtca khúc “Đồng Nai mùa sầu riêng” do ông phổ nhạccũng rất thành công.

Tác giả bài thơ “Mùa sầu riêng” là anh Thanh Dạ, tên thật là Nguyễn Duy Dự - một thầy giáo dạy văn ở huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương. Chúng tôi cùng vượt Trường Sơn đi vào chiến trường, cùng về Ban Tuyên huấn tỉnh Biên Hòa. Hồi ở trong rừng tôi và anh Dự từng đi làm rẫy, đi “địa bàn” với nhau. Sau giải phóng chúng tôi về Ty Giáo dục tỉnh Đồng Nai, anh ở bên thanh tra, tôi ở phòng phổ thông. Do đam mê làm thơ anh chuyển sang Hội Văn nghệ Đồng Nai. Rồi vì hoàn cảnh gia đình anh lại về quê Nam Sách, tỉnh Hải Dương tiếp tục dạy học.  Bài thơ “Mùa sầu riêng” của anh đã được nung nấu từ những chuyến chúng tôi cùng đi xuống một gia đình nguyên là cơ sở cách mạng ở xã Phước Nguyên huyện Long Thành. Đó là vào quãng năm 1976 -1977. Gia đình đông con. Một cô giáo con của chủ nhà đã dẫn chúng tôi vào vườn sầu riêng, chỉ một căn hầm bí mật trong vườn – nơi cô và gia đình đã nuôi giấu chiến sĩ. Bài thơ được thai nghén từ đấy, viết từ lời của một người con gái

Giấu anh trong vườn cây

Dưới gốc sầu riêng nhỏ

Mặc quân thù ruồng bố

Vẫn thương anh vẹn tròn

Ở những khổ thơ tiếp theo là sự chia ly giữa anh và em, anh chiến sĩ tạm biệt cô gái khi “đại quân mình về tới” và hẹn mùa sầu riêng sẽ trở lại:

Rồi mùa xuân năm nào

Đại quân mình về tới

Tạm biệt em, anh đi

Vườn sầu riêng đợi

Người con gái đợi chờ, mong nhớ trong khắc khoải – khi mùa sầu riêng đến:

Anh cứ đi xa mãi

Để vườn sầu riêng nghiêng

Ôm kỷ niệm thiêng liêng

Căn hầm trong lòng đất

Để sầu riêng cất mật

Để sầu riêng ngọt ngào

Để thương nhớ dâng trào

Mỗi mùa sầu riêng chín!...

Năm 1980 khi mới chân ướt chân ráo chuyển từ Nam Định vào Đồng Nai, nhạc sĩ Trần Viết Bính được nhà thơ Thanh Dạ tặng bài thơ này. Bài hát “Đồng Nai mùa sầu riêng”ra mắt khán giả Đồng Nai từ đó. Nếu với bài thơ “Hạt gạo làng ta” nhạc sĩ phổ nguyên bài thơ chỉ đổi mỗi từ “khẩu súng” thành “cây súng” thì với “Đồng Nai mùa sầu riêng” ông sáng tạo rất nhiều về ca từ, nâng bài hát lên. Trước hết là cái địa danh Phước Nguyên được đổi thành Đồng Nai. Sầu riêng thì các tỉnh Nam bộ nơi nào cũng có, nhưng trong bài hát này sầu riêng gắn với một câu chuyện tình, một nỗi nhớ thương cháy bỏng. “Đồng Nai mùa sầu riêng” đã được đóng dấu triện Đồng Nai. Có những đoạn nhạc sĩ vẫn giữ nguyên (như ở khổ thơ đầu), cũng có đoạn nhạc sĩ thêm vào:

Trong căn hầm con con

có anh nuôi chí lớn

những đêm xưa rùng rợn

vẫn ngời lên ánh sáng.

Có những đoạn chỉ sửa một từ “năm nào” thành “không quên”:

Rồi mùa xuân không quên

đại quân mình về tới.

Có đoạn sửa hẳn một câu: “Anh cứ đi xa mãi” thành “Anh đi xa em nhớ”. Sự sáng tạo về ca từ của nhạc sĩ Trần Việt Bính thể hiện rõ trong đoạn cuối của bài hát:

Anh đi còn dặn lại

sẽ trở về Đồng Nai

khi lũ giặc thù kia

không còn ngoài biên giới

anh đi còn dặn lại

sẽ trở về Đồng Nai

khi đất trời bình yên

anh sẽ về bên em.

Là người lính thì “đâu có giặc là ta cứ đi”, cho nên lời thề hẹn sẽ về Đồng Nai chưa thể thực hiện được. Người con gái khắc khoải thương nhớ, tin tưởng người con trai sẽ trở về. Cả bài hát gắn liền với kỷ niệm: vườn sầu riêng, căn hầm, sự chia ly. Bao trùm lên tất cả là khát vọng hòa bình, khát vọng cuộc sống bình yên và hạnh phúc lứa đôi. Tôi chợt nhớ tới bài hát “Em vẫn đợi anh về” của nhạc sĩ Hoàng Hiệp (phổ thơ Lê Giang) cũng sáng tác vào thời điểm này. Nhạc sĩ Hoàng Hiệp đã “nuôi” cảm xúc từ những năm chống Mỹ, trong thời kỳ chiến tranh biên giới. Bắt gặp bài thơ của Lê Giang, ông viết thành bài hát thể hiện khát vọng hòa bình, khát vọng hạnh phúc lứa đôi, ca từ diễn tả mơ ước rất giản dị, cụ thể và cảm động:

Chờ phút giây bình yên

đợi đạn bom ráo tạnh

để được gần bên anh

để được ghen để được hờn

để được thương để được giận

để thành chồng thành vợ và để cùng hôn con.

Hai bài hát cùng một nỗi khát khao rất đỗi con người. Với bài “Đồng Nai mùa sầu riêng”,nét nhạc của nhạc sĩ Trần Viết Bính giản dị, mộc mạc và dễ hát. Dù không am hiểu về nhạc lý,nhưng mỗi khi nghe bài hát vang lên qua giọng ca của Ngọc Bé, Như Hảo và nhiều ca sĩ khác, tôi lại bồi hồi xúc động.

B.Q.T