Hoàng Đình Nguyễn
(Nguồn: VNĐN số 33 – tháng 9 & 10 năm 2019)
Lần đầu tiên đến Hungary, nhưng đất
nước này tôi đã được biết từ hơn 50 năm trước qua sách vở. Những năm tháng đó
tôi được sống và học tập ở miền Bắc, vì thế 12 nước Xã hội Chủ nghĩa là những
bài học đã đưa vào trong chương trình đào tạo các môn: Lịch sử, địa lý, văn hóa
trong nhà trường ngày ấy. Trong số đó có Hungary, đất nước mà tôi đã từng mơ sẽ
có một ngày được đặt chân đến…
Hungary là một quốc
gia thuộc khu vực Trung Âu không giáp biển. Nước này tiếp giáp với Slovakia
phía bắc, Áo về phía tây, Slovenia về phía tây
nam, Croatia và Serbia về phía nam, Rumania về
phía đông và Ukraina về phía đông bắc. Thành phố Budapest là
thủ đô của Hungary.
Hungary là một trong những quốc
gia có lịch sử lâu đời nhất tại châu Âu. Đất nước này được thành lập năm
996, trước khi những tiểu vương quốc ở Pháp hay Đức đ??c
th?nh l?p v? s?m h?n c? s? th?ng nh?t c?c v??ng qu?c Anglo-Saxon t?i?ược thành
lập và sớm hơn cả sự thống nhất các vương quốc Anglo-Saxon tại đảo Anh. Nước
Hungary trung cổ có diện tích lớn hơn nước Pháp và dân số đứng hàng thứ ba tại
châu Âu lúc bấy giờ. Vào thế kỷ IX, Arpad, một thủ lĩnh người Magyar đã thống
nhất các bộ lạc Magyar lại rồi đưa họ vào vùng đồng bằng Pannonia sinh sống. Với
một lực lượng quân đội hùng mạnh, người Hungary đã mở nhiều cuộc chiến tranh
chinh phục và thậm chí đã từng tấn công sang tận Tây Ban Nha. Đến thời hoàng tử
Geza, ông đã quyết định đưa đất nước Hungary tiến theo mô hình chính trị và xã
hội của các nước Tây Âu và trở thành một quốc gia Công giáo. Ngôn ngữ
chính thức tại Hungary là tiếng Hungary, hay còn gọi là tiếng Magyar. Tiếng
Hungary là một trong bốn ngôn ngữ chính thức của Liên minh châu Âu không thuộc hệ
ngôn ngữ Ấn - Âu.
Vào 23 tháng 10 năm 1989, Mátyás
Szűrös tuyên bố Cộng hòa Hungary thứ III và trở thành tổng thống
lâm thời. Bầu cử tự do ở Hungary diễn ra lần đầu tiên vào năm 1990. Sau sự tan
rã của Liên Xô vào năm 1991, Hungary phát triển một mối quan hệ gần hơn với Tây
Âu cũng như các nước Trung Âu. Nước này trở thành một thành viên của nhóm
Visegrad vào năm 1991, gia nhập NATO năm 1999, và trở thành một
nước thành viên của Liên minh châu Âu vào 1 tháng
5 năm 2004.
Các ngành kinh tế chủ chốt của
Hungary: Chế tạo máy, thiết bị đo lường chính xác, ô tô, nhôm, lọc
hóa dầu, hóa chất, dược phẩm, thiết bị y tế... Các sản phẩm nông nghiệp chủ
yếu gồm: lúa mì, ngô, hạt hướng dương, củ cải ngọt, thịt gia
súc, gia cầm, sữa...
Sau hơn 2 giờ đồng hồ xe đưa
chúng tôi vào điểm dừng chân đầu tiên trên đất nước Hungary. Trạm dừng chân này
nhìn bề ngoài chỉ là một cây xăng, bên trong là một bến đỗ cho các phương tiện
đường bộ ngang qua đây. Nhiều loại xe containers, xe tải lớn nhỏ, xe bus đường
dài đều tấp vào trạm để đổ xăng. Hành khách đi vệ sinh và và nghỉ ngơi uống cà
phê, điểm tâm, giải khát …
Trạm dừng chân đầu tiên trên đất
Hungary được bày bán rất nhiều hàng hóa được sản xuất từ các nước Thụy Sĩ, Áo,
Đức và nhiều mặt hàng bánh kẹo rượu bia, nước ngọt của Hungary. Nhưng có một điều
rất khác về giá cả, nói chung là hàng hóa dịch vụ ở đây quá đắt đỏ.
Hungary tuy đã gia nhập vào Liên
minh châu Âu nhưng vẫn sử dụng đồng tiền riêng là đồng Forint. Ở trạm dừng
chân, người ta vẫn nhận đồng Eur khi ta mua hàng nhưng giá quy đổi quá cao, vì
thế khi suy ra tiền Việt ta thấy chóng mặt. Đó là chưa kể khi chúng tôi trả bằng
tiền lẻ, đôi khi người bán hàng cũng lấy vô tội vạ và không có biên nhận, vì ở
đây không trang bị máy đổi tiền lẻ. Ví dụ ở Áo, Đức phí vào nhà vệ sinh là 0,5
đến 1Eur (tùy cửa hàng), khi trả tiền, máy sẽ tự động thối lại đầy đủ tiền lẻ
và cho ta thêm một tờ giấy biên nhận nhỏ ghi rõ số tiền máy thu. Sau khi đi vệ
sinh ra ngoài, bạn đến quầy mua hàng hay uống cà phê, khi tính tiền bạn đưa tờ
giấy biên nhận sẽ được trừ lại theo số tiền đó. Nhưng ở trạm dừng chân này người
ta thu tiền vào nhà vệ sinh là 200 Forint, theo tỷ giá 1 Eur bằng 300 Forint
nhưng giá quy đổi thực tế không như vậy. Tốt hơn hết là đưa cả nắm tiền xu Eur
cho người thu tiền chọn để nhận giá trị tương đương. Tuy nhiên tôi và nhiều người
khác trong đoàn đều bị thu từ 1Eur và có người còn bị “thu nhầm” đến 3Eur. Đã
thế lại không có biên nhận nên khi ra uống cà phê đều không được trừ vào tiền
đi vệ sinh. Đồng tiền không phải là tất cả, nhưng bạn thử nhẩm xem, đi vệ sinh
mà phải tốn từ 27.000 đến 81.000 VND thì cũng hơi quá đáng. Từ cảm nhận đầu
tiên ấy, trong tôi và những du khách Việt Nam bắt đầu có một sự so sánh các nước
mà mình đi qua.
Đường vào thành phố Budapest gần
cả trăm dặm nữa, trước mắt chúng tôi là những cánh đồng rộng lớn nối tiếp nhau.
Đang vào mùa thu hoạch bông cải, nên những cánh đồng vàng rực trải dài trong nắng
sớm đẹp đến mê hồn. Lâu lâu lại chuyển tiếp sang màu xanh của những cánh đồng củ
cải đường.
Lần đầu tiên sang châu Âu, khi đi
từ Pháp sang Bỉ, được nhìn thấy những cánh đồng mẫu lớn như thế này tôi chợt
nghĩ không biết người nông dân sẽ thu hoạch bao lâu mới hết được những nông sản,
nhưng cậu hướng dẫn viên trẻ rất thông thạo về nông nghiệp đã giải thích cho
tôi: Ở các nước Châu Âu, Mỹ, Canada và Úc, người thuê đất làm nông nghiệp sẽ được
tư vấn đầy đủ vùng đất đó mỗi năm sẽ trồng được bao nhiêu vụ rau quả hay nông sản
ngắn ngày. Vụ đầu có thể trồng rau chỉ sau 2 hoặc 3 tháng sẽ thu hoạch. Vụ tiếp
theo có thể trồng trồng hoa, hay cà rốt, vụ sau nữa có thể là cà chua, cỏ cho
gia súc… Nói chung là nông sản phụ thuộc vào thổ nhưỡng và điều kiện khí hậu mỗi
vùng đất. Mùa đông, phải trồng trong nhà kính.
Sau khi được tư vấn về đất đai và
cây trồng, cơ quan tư vấn sẽ làm dự toán toàn bộ các chi phí phải bỏ ra trong
năm từ việc mua giống phân bón và thuê máy móc cày xới, máy thu hoạch đóng gói
thành phẩm… Sau khi ký hợp đồng, người thuê đất canh tác sẽ được ngân hàng cho
vay tiền vốn sản xuất và sẽ được trả dần trong những năm thuê đất canh tác. Nói
là thuê đất canh tác, nhưng hầu như người thuê chẳng phải làm việc gì lớn ngoài
việc theo dõi đồng ruộng của mình. Vào vụ chỉ ngồi nhà xem các công nhân đem
máy móc đến cày xới trồng trọt, bón phân tưới nước. Ngày thu hoạch lại kéo máy
đến gặt hái thu lượm, sơ chế đưa vào kho rồi các công ty thu mua lại đến nhận
hàng thanh toán. Vậy là xong. Người thuê đất lại chuẩn bị đón một mùa vụ mới.
Ngạc nhiên hơn, khi tôi được nghe
nói việc thu hoạch nông sản chỉ cần trả hai công máy trên một hecta trồng bắp
hay củ cải, đậu phộng… Không những thế, khi thu hoạch máy còn làm cả những công
việc phân loại và sơ chế. Ví dụ thu hoạch bắp: máy sẽ tách riêng quả và thân,
trái bắp sẽ được lẩy hạt đóng bao, thân bắp, cùi bắp, lá bắp đều được xay nghiền
đóng bao tại chỗ để bán làm nguyên liệu trộn thức ăn gia súc, gia cầm… Đối với
những loại trái như cherry, cà chua, và các loại trái cây… máy thu hoạch được
cài đặt chế độ nhận biết màu của trái chín để hái, trái xanh để lại… Vì thế,
khi ngang qua những cánh đồng bạt ngàn của châu Âu nhưng không thấy một bóng
người là chuyện bình thường. Do vậy, lực lượng lao động nông nghiệp châu Âu
ngày một giảm dần. Bây giờ ngang qua những miền quê Hungry, nhìn cảnh nông
thôn, đồng ruộng ngày mùa là tôi biết sản xuất nông nghiệp trên đất nước này đã
cơ giới hóa và một phần tự động hóa giống như ở Pháp, Bỉ… Thật không hổ danh là
đất nước đầu tiên tách ra khỏi sự bao cấp để phát triển nền kinh tế thị trường
sớm nhất khối Xã hội Chủ nghĩa.
Tiến gần vào thành phố Budapest
thủ đô của Hungary, nhìn cảnh vật hai bên đường trong tôi có những cảm giác xôn
xao đến lạ.
Theo dòng lịch sử: Năm 1541, người
Ottoman chinh phục được thành phố Buda và khiến Hungary vỡ thành ba mảnh: một
phần ba đất nước nằm dưới sự cai trị của triều đình Habsburg. Một phần ba ở miền
trung (thuộc lãnh thổ Hungary ngày nay) bị Ottoman cai trị. Một phần ba ở phía
đông trở thành Công quốc Transilvania, một nước lớn bán độc lập, chư hầu của
Ottoman.
Khoảng 150 năm sau, triều đình
Habsburg đã giành lại toàn bộ quyền kiểm soát Hungary.
Năm 1848, những cuộc biểu tình lớn nổ ra trên
các đường phố Pest và Buda trong cao trào Cách mạng Tư sản đang lan khắp
Hungary và châu Âu. Những cuộc nổi dậy liên tiếp ngay tại chính kinh
đô Vienna, triều đình Habsburg đã phải tạm thời chấp nhận những
yêu cầu của người Hungary. Nhưng sau khi cuộc cách mạng tại Áo bị đàn áp, triều
đình Habsburg đã kích động những nước láng giềng chống lại Chính phủ Hungary.
Habsburg cầu viện nước Nga. Nga hoàng đã đưa quân đội tràn vào
và dập tắt cuộc khởi nghĩa ở Hungary. Ngày 6 tháng 10 năm 1849, 13 vị tướng
lĩnh trong quân đội cách mạng Hungary và thủ tướng Lajos Batthyany bị xử tử.
Sau khi nước Áo bị quân Phổ đánh
bại năm 1866, để củng cố quyền lực của mình tại châu Âu, đế quốc Áo đã liên kết
với Vương quốc Hungary để thành lập Đế quốc Áo - Hung (năm 1867). Đế
quốc Áo - Hung gồm 2 phần là Áo và Hungary. Mỗi nước có chính phủ và các chính
sách quân sự, đối ngoại riêng biệt với nhau. Thời kỳ này, Vương quốc Hungary đã
có những bước tiến ấn tượng về mặt kinh tế, bước đầu được công nghiệp hóa mặc
dù cơ cấu kinh tế vẫn chủ yếu dựa trên nông nghiệp, còn khá lạc hậu so với
các nước tư bản Tây Âu.
Cũng cần phải nói thêm: Hungary
bước vào Thời kỳ Cộng sản từ năm 1946 với một số sự kiện lịch sử quan trọng: Cuộc chính
biến Hungary 1956 và sự kiện Hungary mở cửa đường biên giới với Áo năm 1989.
Ngày nay Hungary là một quốc gia dân chủ theo thể chế cộng hòa
nghị viện và có mức thu nhập cao. Đất nước này đang trong quá trình phát
triển mạnh để trở thành một nước phát triển.
Vào thành phố Budapest, những
hình ảnh đầu tiên đập vào mắt tôi là những tòa lâu đài cổ kính, những nhà thờ với
mái vòm nhọn giống như một số phong cảnh ở Nga mà tôi từng qua, tạo cho tôi một
cảm nhận ban đầu là cổ kính nhưng không ảm đạm. Khi những tiếng chuông nhà thờ
ngân lên trong trẻo giữa tiết xuân trên thành phố này, sẽ đem lại cho ta bao sự
bình yên, an lành…
Hiện dần ra trước mắt tôi là con
sông Danube chảy qua trung tâm thành phố Budapest thủ đô Hungary và chia thành
phố thành hai phần: Buda bên bờ trái được xây dựng trên một ngọn đồi với nhiều
tòa lâu đài tuyệt đẹp. Bờ phải là thành phố Pest mới hơn, chiếm 2/3 diện tích
và được xây dựng trên một đồng bằng gồm những tòa nhà cổ kính thời trung cổ.
Buda và Pest nối với nhau bằng chín cây cầu qua sông Danube. Mỗi cây cầu mang một
vẻ đẹp riêng và giữ vai trò huyết mạch giữa hai thành phố.
Được mệnh danh là một tiểu
Paris, không phải ngẫu nhiên mà người ta đặt cho Budapest cái tên ấy, bởi cảnh
quan xen lẫn nét cổ kính và hiện đại. Thành phố như một kinh đô ánh sáng khi
màn đêm buông xuống. Những chiếc du thuyền đưa khách vào những lễ hội, ăn tối,
dạo mát, ngắm cảnh trên sông Danube. Đặc biệt là tắm suối nước nóng, niềm tự
hào của người dân Budapest.
Hungary lần đầu tôi đến trong một
cảm giác bình yên và thân thương đến lạ. Chắc chắn những ngày sống ở Hungary sẽ
mang lại cho tôi nhiều kỷ niệm đáng nhớ, nhiều hình ảnh đẹp trong album lưu niệm
của cuộc đời.
H.Đ.N