Bùi Kim Chi
(Nguồn: VNĐN số 36 – tháng 03
& 04 năm 2020)
Tôi biết nhà văn Lý Văn Sâm qua tác
phẩm Kòn
Trô. Một truyện ngắn đường rừng hay, độc đáo, đặc trưng Nam bộ với lối
kể chuyện giản dị, duyên dáng, hấp dẫn và thế là Kòn Trô đã lôi cuốn tôi
đi tìm tác giả. Năm ấy tôi 26 tuổi. Một giáo viên dạy văn nhà ở gần Hội Văn học
Nghệ thuật Đồng Nai.
Tôi đã gặp ông. Xúc động. Kín đáo. Chỉ đứng nhìn. Không tiếp
cận. Đó là một người đàn ông nhỏ nhắn, gầy, gương mặt có phần khắc khổ. Thoáng
nhìn thấy nghiêm nghị nhưng sau đó thì bộc lộ sự hiền lành, đằm thắm, chân chất
của người Nam bộ. Những ngày tiếp theo và sau đó nữa Kòn Trô đã dẫn dắt tôi
say sưa đến với văn chương của Lý Văn Sâm qua những trang viết về vùng đất và
con người Đồng Nai. Đây là một vùng đất mang sắc thái văn học đặc biệt của nền
văn học Việt Nam mà Đồng Nai là nơi đã sản sinh nhiều nhà văn, nhà thơ tài hoa.
Đúng như nhà thơ Phạm Sỹ Sáu khẳng định, nhà văn Lý Văn Sâm sinh ra trên vùng đất
địa linh nhân kiệt. Chỉ một khúc sông Đồng Nai thôi mà đã sinh ra 4 bậc văn
nhân lẫy lừng và hào sảng. Một “thi tướng” Huỳnh Văn Nghệ chọc nước khuấy trời
miền Đông một thuở; một nhà văn kể chuyện đường rừng Lý Văn Sâm; một cây viết cần
cù, một nhà quay phim đầy trách nhiệm Hoàng Văn Bổn; và một nhà văn với những
tác phẩm còn mãi với thời gian Bình Nguyên Lộc.
Sinh ra và lớn lên ở Đồng Nai, Lý Văn
Sâm có đủ điều kiện để hiểu biết sâu sắc
về lịch sử, văn hóa và đời sống của người Đồng Nai; từ đó ông đã có những trang
viết xuất sắc đậm tình quê hương. Đồng Nai chính là không gian nghệ thuật đã
giúp ông có chỗ đứng vững chắc trên văn đàn với những sáng tác văn học có giá
trị tiêu biểu, mở đầu cho nền văn học miền Nam. Kòn Trô là truyện ngắn đầu
tay rất nổi tiếng của Lý văn Sâm. Một
chi tiết khá thú vị làm cho cô giáo dạy
văn trẻ đã xôn xao vẽ trong hồn mình những cảnh trời nước nên thơ, lãng mạn để
làm tăng thêm màu sắc cho cuộc tình thơ mộng của Lý Văn Sâm và người tình trong
tưởng tượng của ông; đó là, theo tâm sự của ông với bạn văn, Kòn Trô là truyện
ngắn ông tâm đắc nhất ra đời trong hoàn cảnh lúc ông đang làm việc ở lò than do
gia đình tạo dựng. Kòn Trô chính là mình và Thể Phụng là một cô gái xinh đẹp,
trên đường đi ngắm cảnh thác Trị An thì xe ô tô bị hư. Cô gái đã nhờ ông tìm
người sửa chữa, nghỉ nhờ và ăn cơm tại nhà ông. Từ đó nhà văn tưởng tượng, hư cấu
và viết thành truyện. Hai nhân vật Thể Phụng và Kòn Trô một thời cũng đã hấp dẫn
trí tưởng tượng trong tôi về cảnh núi rừng thâm u, ma mị của Đồng Nai, những mảng
mây trời bàng bạc màu khói hương ôm ấp một tình yêu lãng mạn rất dễ thương…
Qua tìm hiểu, tôi được biết ngày ấy
xóm Cây Chàm gần nhà tôi ở hiện nay có nhà văn Lương Văn Lựu, một trong những
cây bút trẻ đã cùng Lý Văn Sâm, Huỳnh Sanh và một vài người nữa hình thành Văn
đàn Sông Phố. Mục đích của nhóm là bán những cuốn sách có nội dung tốt, tổ chức
giao lưu với bạn đọc, kêu gọi các bạn trẻ đến với văn học. Chính từ văn đàn
này, Lý văn Sâm bắt đầu sáng tác. Tác phẩm được đăng báo đầu tiên của ông là Cây
Nhị sông Phố, trên tuần báo Tiểu thuyết thứ Bảy. (Truyện ban đầu
có tên là Cây đàn sông Phố nhưng nhà văn Vũ Bằng khi biên tập đã chỉnh lại
là Cây Nhị Sông Phố). Sau truyện ngắn
này Lý Văn Sâm trở thành cây bút quen thuộc của Tiểu thuyết thứ Bảy ở Hà
Nội, Sài Gòn và một số báo khác… Nhà văn Lý Văn Sâm sáng tác khá sớm (khoảng
năm 1936 – 1939) với nhiều thể loại khác nhau: truyện ngắn (42 truyện), truyện
vừa (17 truyện), tuồng cải lương (1 tuồng), kịch (11 vở). Về thể loại Ký, Nhà
xuất bản Tổng hợp Đồng Nai đã tuyển in trong các tập Bến Xuân (1980), Những
bức chân dung (1983), Ngàn sau sông Dịch (1988). Tạp văn
(20 bài). Thơ (hiện còn 3 bài)…
Văn chương của Lý Văn Sâm ngày ấy đã
dẫn dắt tôi, lôi cuốn tôi đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác và tôi đã lặng người
“ngưỡng mộ” ông. Ông là một nhà văn có cá tính độc đáo, sáng tạo, tinh tường
trong cách miêu tả và xây dựng nhân vật. Với tôi, Lý Văn Sâm là một nhà văn tài
hoa của đất Đồng Nai. Văn chương Lý Văn Sâm một thời đã gieo vào lòng độc giả ý
thức trách nhiệm của một công dân và thực hiện một lẽ sống thể hiện tình yêu
quê hương đất nước của mình. Ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học
Nghệ thuật năm 2006. Có một chi tiết đã làm cho tôi lắng lòng nể phục ông đó là
đức tính khiêm tốn. Nhà văn Bùi Quang Tú, con trai của nhà văn Bùi Hiển chia sẻ:
“Ông già rất khiêm tốn. Khiêm tốn tới mức không nhận mình là nhà văn. Cuối đời,
trong tấm danh thiếp ông chỉ ghi: Lý Văn Sâm. Đảng viên. Hưu trí”.
Đồng Nai là quê hương thứ hai của tôi
sau Huế. Với không gian hiền hòa, con người chân chất, hiền lành, tâm hồn đậm
chất nghệ sĩ, Đồng Nai đã để lại dấu ấn sâu đậm trong tôi. Tôi ngưỡng mộ nhà
văn Lý Văn Sâm. Rất nhớ những ngày tháng đầu tôi lạ lẫm đến với Đồng Nai và nhân
vật Kòn Trô là người đã mang tôi đến gần với văn chương Đồng Nai trong tâm hồn
“hoa mộng” của một cô gái trẻ xứ Huế.
Ngậm ngùi. Xin tưởng nhớ đến con người tài hoa Lý Văn Sâm của
đất Đồng Nai.