​

 

 

Nói đến sáng tác thơ của Huỳnh Văn Nghệ, có hàng trăm cách tiếp cận, và cũng có không ít cách kiến giải. Song có lẽ tất cả đều có điểm chung khi nhìn nhận về ông, đó là một tâm hồn thi nhân Nam bộ, không chủ đích làm nhà thơ mà lấy thơ để nói chuyện đời. Qua di cảo để lại, sau in thành những tập thơ giúp ông được trao giải thưởng Nhà nước về VHNT, thơ của Huỳnh Văn Nghệ chủ yếu được viết từ giữa thập niên 1940 trở đi (những bài thơ nổi tiếng như Nhớ Bắc – 1946, Tiếng quốc ca - 1946, Rừng nhớ người đi – 1947, Bên bờ sông xanh – 1948, Mất Tân Uyên – 1949, Nấm mộ giữa rừng – 1950…)

Bài thơ Bà bán cau ít được nhắc đến, vì nó được viết từ năm 1935, và không nằm trong mạch sáng tác chính của nhà thơ Huỳnh Văn Nghệ. Đây là bài thơ hiếm hoi ông viết về mẹ; và qua tìm hiểu của người viết, đây cũng là bài thơ hiếm hoi của thi đàn Việt Nam viết về mẹ trong giai đoạn ấy, đồng thời cũng mang một nét riêng về phong cách, giọng điệu sáng tác. Tôi chú ý đến bài thơ này còn vì một lẽ khác, đó là từ cá tính sáng tạo của Huỳnh Văn Nghệ bộc lộ từ bài thơ Bà bán cau, ta nhìn ra được con đường riêng của tác giả trong bối cảnh đời sống, xã hội lúc ấy (qua cái nhìn nhất quán “Văn học là nhân học” của Macxim Gorki).

"Thi tướng" Huỳnh Văn Nghệ (ảnh sưu tầm)​

Bà bán cau

Nắng hạn đường xa nối chân mây... 

Còn đi đâu, đi mãi hỡi ai ? 

Mặc gánh nặng oằn, hai vai chịu, 

Dưới trời mưa lửa chỉ chau mày. 

 

Mẹ ơi! Cảnh ấy dẫu trăm năm, 

Ngàn năm, hay muôn vạn ngàn năm 

Một phút sau này con còn sống 

Cảnh kia còn đốt mãi lòng con. 

 

Con đường xe cong uốn trên đồng khô, 

Xóm làng xa, nắng chang, lim dim ngủ, 

Trời cao, cao vút điểm mây khô, 

Từ giữa trời xanh: nguồn nắng đổ. 

 

Trên đường cát xa thăm thẳm ấy, 

Bà bán cau, gánh nặng trên vai oằn, 

Lẹ làng đi, dưới chân cát cháy 

Nón, dù đâu? Nắng đốt chiếc khăn rằn.

 

Gió bốc khói tung lên cuồn bụi trắng, 

Xóm mờ xa khuất dạng sau rừng tre. 

Mồ hôi chảy vòng quanh đôi má rám 

Bà bán cau bước mãi dưới trưa hè. 

 

Động lòng, bóng cây thầm nhắc nhủ

"Bà má ơi! Ghé gánh nghỉ chân già!" 

Nhưng không nghe, bà cứ đi, đi mãi, 

Nhớ chiều nay, trước ngõ, đám con chờ.

                                    (Tân Uyên 1935)

 

***

Đặt bài thơ Bà bán cau bên cạnh một số bài thơ được sáng tác cùng thời ở nước ta sẽ thấy nhiều điều thú vị.

Bài thơ được viết năm 1935, lúc đó nhà thơ Huỳnh Văn Nghệ khoảng 21 tuổi, đang làm công chức ở Sở Hỏa xa Đông Dương (Sài Gòn). Lịch sử ghi lại, đến năm 1936, ông mới thực sự tham gia phong trào Đông Dương đại hội, đến năm 1937 được bí mật kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương lần thứ nhất. Đây là khoảng thời gian ông tham gia làm thơ, viết báo ủng hộ cho cách mạng (bằng tiếng Việt và tiếng Pháp). Như vậy có thể Huỳnh Văn Nghệ có nhiều bài thơ trong giai đoạn ấy chứ không phải một vài bài như ta biết, nhưng về sau chỉ ghi nhận được bài thơ Bà bán cau.

Bà bán cau viết về một người mẹ tảo tần buôn bán để lo cho đàn con, quên hết những vất vả gian truân trên đường đời. Đây chính là người mẹ của nhà thơ Huỳnh Văn Nghệ; vì gia cảnh nghèo khó, chồng mất sớm (cha Huỳnh Văn Nghệ là ông Huỳnh Văn Tờn mất năm 1928 vì bị rắn độc cắn), gánh nặng gia đình chồng chất lên vai bà. Làm nghề buôn bán nhỏ, những người phụ nữ thời ấy chỉ có đôi chân và chiếc đòn gánh tre “chín rạn hai vai” (chữ của Nguyễn Du) làm phương tiện mưu sinh. Huỳnh Văn Nghệ sớm trưởng thành và thoát ly gia đình, song qua bài thơ này, ông coi mình vẫn như một đứa trẻ trong vòng tay bảo bọc của mẹ. Bài thơ vừa tả thực, lại vừa có sự điển hình hóa về “người mẹ cần lao” của thời đại. Cái hay của bài thơ là ít mô tả trực tiếp hình ảnh người mẹ, mà thông qua hai điểm nhìn để làm nổi bật hình ảnh ấy. Đó là thông qua cảm nhận của người con (điểm nhìn cảm xúc, chủ quan):

Mẹ ơi! Cảnh ấy dẫu trăm năm, 

Ngàn năm, hay muôn vạn ngàn năm 

Một phút sau này con còn sống 

Cảnh kia còn đốt mãi lòng con. 

Bên cạnh đó là điểm nhìn của thực tiễn đời sống, thông qua hình ảnh đường cát, bóng cây, trời mây v.v… Tác giả mô tả sự đối lập lên đến cực độ: khung cảnh xung quanh càng khắc nghiệt, hình ảnh người mẹ càng âm thầm, lặng lẽ, nhẫn nại (Mồ hôi chảy vòng quanh đôi má rám, bà bán cau bước mãi dưới trưa hè). Cảm nhận của tác giả được đẩy lên thành sự nhân cách hóa, biến cái cây thành một con người đầy lòng trắc ẩn để thì thầm với người mẹ: "Bà má ơi! Ghé gánh nghỉ chân già!" Nhưng vì đàn con, bà vẫn mải miết đi không dám ngừng chân dù chỉ một chút thôi.

Bài thơ được hiểu theo nghĩa thông thường là hình ảnh một bà mẹ già nặng gánh mưu sinh, đơn độc trên đường dài gió bụi. Cái nghèo, cái khổ, sự chịu thương chịu khó ấy kéo dài triền miên, là hình ảnh vô cùng quen thuộc, không đổi thay theo tháng ngày (vất vả, gian truân thì cứ kéo dài ra mãi, tác giả chỉ chọn lọc qua hình ảnh bà mẹ đi bán cau khô mà thôi). Tuy nhiên, cũng có người cho rằng bài thơ là một cách nói ẩn dụ về phong trào cách mạng miền Nam thời bấy giờ: người chiến sĩ cộng sản hoạt động trong vô danh, bí mật; phải chịu vô vàn gian khổ, hiểm nguy nhưng vẫn không sờn lòng. Ngay cả tình huống cuối bài thơ cũng gợi ý một vấn đề rất sâu sắc, đó là người cộng sản ấy từ chối những lối rẽ dù chỉ để tạm yên thân. Bởi trong lòng họ có một nhiệm vụ thường trực:

Nhưng không nghe, bà cứ đi, đi mãi, 

Nhớ chiều nay, trước ngõ, đám con chờ

“Đám con chờ” chính là những thế hệ cần lao, những người cùng khổ chưa được kết nối với phong trào cách mạng. Đây cũng là một cách hiểu rất hợp lý đối với bối cảnh xã hội lúc bấy giờ và cả người viết nên bài thơ – nhà cách mạng trẻ mang tên Huỳnh Văn Nghệ. Dẫu hiểu theo cách nào thì ta cũng có thể thấy tầm nhìn, sức khái quát trong thơ của ông rất sâu, rất rộng; cái nhìn về con người, về đời sống hoàn toàn không bi lụy, bế tắc mà rất mạnh mẽ, lạc quan. Qua hình ảnh người mẹ với những bước đi lầm lũi ấy là cả một sứ mệnh, một sức mạnh tiềm tàng và tình yêu cuộc sống, gia đình mãnh liệt. Về mặt nghệ thuật, tuy ngôn ngữ thơ là tả thực, nhưng là ngôn ngữ của hội họa với những chiều kích xa rộng, khoáng đạt mà ta sẽ thấy lại trong nhiều bài thơ khác của ông.

(ví dụ trong bài thơ Mộng làm thơ có đoạn:

Chàng chỉ muốn làm thơ bằng máu 

Trên mây hồng cho gió rải cùng trời 

Để những người đau khổ khắp nơi nơi 

Ngừng than thở 

Và thương nhau khi trông hàng chữ máu

***

Cũng năm 1935, nhà thơ Hàn Mặc Tử với bút danh Lệ Thanh có bài thơ Tuồng đời:

Tuồng đời lăng lố vẽ nên "phông" 

Mới mọc râu trê, nó tưởng ông 

Xừ ấy đóng vai cười vỡ bụng 

Thằng kia lên mặt giận tràn hông 

Khi xưa "cái kiếc" nay tri huyện, 

Vừa mới "lon ton"đã hội đồng! 

Xuất xứ công danh nhiều lối thiệt 

Ai đời mua tước dễ như không                

                                    (báo Công luận, số ngày 23/3/1935)

Đây là một bài thơ hiếm hoi tìm lại được của Lệ Thanh - Hàn Mặc Tử; được thi sĩ viết theo thể thơ Đường, lại là bài thơ có tính trào lộng, đả kích xã hội. Xin nói rõ thêm về hoàn cảnh của bài thơ “Tuồng đời” này, nó được viết tại Sài Gòn khi Hàn Mặc Tử phụ trách trang thơ của báo Công Luận, là giai đoạn chưa có “thơ điên”; ông vẫn chưa biết cơ thể mình mắc bệnh phong mà vẫn là công chức của Sở đạc điền (Sài Gòn). Đồng thời đây là giai đoạn Hàn Mặc Tử có quan hệ rất thân thiết với Phan Bội Châu và một số chí sĩ yêu nước khác. Không cần phân tích nhiều chúng ta cũng thấy được cách chơi chữ và hiện thực quan trường trong bài thơ “Tuồng đời” nêu trên, thể hiện tư tưởng đả phá công danh, coi vinh hoa như một trò tuồng lố. Tuy nhiên, bên cạnh “Tuồng đời”, các nhà nghiên cứu còn tìm được trên báo Công luận một số bài thơ Đường khác của Hàn Mặc Tử lại thiên về vịnh cảnh, thể hiện những mộng mơ yêu đương thoát tục. Điều này cho thấy hướng đi tiếp theo của nhà thơ, khi số mệnh an bài rằng ông mắc bệnh phong nan y, phải trở về quê trị bệnh và bắt đầu làm thơ theo chủ nghĩa lãng mạn như cái “thú đau thương” của riêng mình.

Cùng rất trẻ tuổi (Hàn Mặc Tử sinh 1912, Huỳnh Văn Nghệ sinh 1914), cùng là công chức làm việc tại Sài Gòn và viết văn, làm báo để bày tỏ quan điểm về đời sống của mình; nếu đặt hai bài thơ Bà bán cau và Tuồng đời bên cạnh nhau thì chúng ta có thể thấy thêm một nét tương đồng nữa: đó là hiện thực xã hội. Qua góc nhìn của Lệ Thanh - Hàn Mặc Tử là chán ghét thói hãnh tiến mua quan bán tước; qua góc nhìn của Huỳnh Văn Nghệ là niềm thương cảm sự nghèo khổ truân chuyên của người dân thường buôn gánh bán bưng. Hai bài thơ đều thể hiện tư tưởng tiến bộ của tác giả và những hồn thơ lành mạnh, có cách nhìn khái quát cao. Tuy nhiên, hoàn cảnh xã hội đã tạo ra những cuộc đời hoàn toàn khác nhau, khi Huỳnh Văn Nghệ tiếp tục tiến sâu hơn vào con đường tranh đấu trực diện, dần trở thành một người chiến sĩ cộng sản chân chính khi ông bị phát hiện, bị bắt phải trốn sang Thái Lan (tiếp tục làm báo, kêu gọi cộng đồng yêu nước đấu tranh). Hàn Mặc Tử tuy cuộc sống lâm vào sự bế tắc, phải dừng bước đi của một con người xã hội, nhưng lại tỏa sáng với thơ, trong một khoảng thời gian khá ngắn ngủi (ông mất năm 1940).

***

Một bài thơ của Thế Lữ - Nhớ rừng, cũng được sáng tác cùng giai đoạn với bài thơ Bà bán cau. Xin không dẫn ra toàn bài, mà chỉ nhắc lại sự hùng tráng trong câu chữ, thể hiện khí phách ngang tàng đầy căm hận của một nhân cách, một sinh thể đầy tự trọng trong xã hội đương thời (lời của con hổ bị nhốt trong vườn Bách thú). Bài thơ được đề tặng cho Nguyễn Tường Tam (Nhất Linh), một nhà văn, nhà báo nổi tiếng của Tự lực văn đoàn, sau trở thành một người làm chính trị theo Quốc dân đảng rồi trở về làm Bộ trưởng Ngoại giao trong Chính phủ liên hiệp kháng chiến; nhưng lại kết thúc cuộc đời bằng rượu độc vì muốn bảo vệ chính kiến riêng của mình… Nói hơi dài về người được đề tặng bài thơ để thấy được mối liên hệ của nhà thơ Thế Lữ với thời cuộc; chứng tỏ một điều những nhà thơ trẻ thời đó không hề xa rời xã hội, bằng nhiều cách họ thể hiện chính kiến của mình, góp tiếng nói của mình muốn thay đổi thực tại nhiều điều nhiễu nhương, đau khổ. Đó là giai đoạn cách mạng chưa chín muồi, chưa thấy rõ hướng đi của dân tộc nên tiếng nói đấu tranh của nhà thơ chủ yếu là thể hiện cái Tôi của mình trước thực tại mà họ thấy, họ sống, họ cảm nhận được. Ở bài thơ Nhớ rừng là sự mong mỏi được dùng đến sức mạnh, tài trí còn tiềm tàng trong chính mình:

Nay ta ôm niềm uất hận ngàn thâu, 

Ghét những cảnh không đời nào thay đổi, 

…Có biết chăng trong những ngày ngao ngán, 

Ta đương theo giấc mộng ngàn to lớn 

Cũng xin nói thêm về tác giả Thế Lữ: Ông viết Nhớ rừng năm 1934, bài thơ nằm trong tập “Mấy vần thơ” xuất bản năm 1935. Nhưng những sự uất ức, ngao ngán và giấc mộng phi thường của nhà thơ dường như vẫn treo lơ lửng trên thi đàn, khi lớp nghệ sĩ trẻ đầy ước vọng như ông vẫn chưa thấy con đường thực sự dành cho mình. Vẫn viết báo, viết kịch, làm thơ, nhưng phải đến năm 1945, Thế Lữ mới thực sự hòa mình vào đời sống nhờ có Cách mạng tháng 8, nhờ bản Luận cương văn hóa 1943 với những luận điểm tiến bộ, nhân văn của Đảng.

Cũng khoảng năm 1935, cái tên nữ sĩ Mộng Sơn xuất hiện với vai trò là người phụ nữ đầu tiên tham gia phê bình văn học. Bà sinh năm 1916, mất năm 1992, quê ở Nam Định, được chú ý từ bài thơ Viếng mồ lữ khách. Sau năm 1945, bà trở thành biên tập viên của Nhà xuất bản Văn học, và cũng tiếp tục sáng tác  Sáng tác trước năm 1945 của bà không còn nhiều, song có thể thấy được một hồn thơ nhạy cảm, nhiều mơ mộng

Chim lẫn ngàn xanh (trích)

Năm xưa ta bước lên ngàn

Gặp cô gái núi dưới làn mây đông

Hoa tươi đượm giọt sương hồng,

Chim muôn tiếng hót bên lòng "yêu đương"

Trái tim hòa điệu Nghê thường,

Bây giờ nàng đã trên đường ruổi dong.

Hoa bay dưới ánh chiều đông,

Lá cây hiu hắt lặng trông mây trời.

-Thiết tha ta gọi "Em ơi!"

Song miền sơn dã vắng người yêu thương

Lạnh lùng lá rụng bên đường,

Trả lời ta gọi, chim buông tiếng sầu!

Trời đông gió lạnh nhắc câu...

Ta đi hàn vết thương đau trong lòng.

Nhưng đường xa tít vô cùng…

Ngàn xanh chim lẫn mịt mùng thấy đâu?

                                    (Văn học Tạp chí tập mới số 9, ra ngày 13/7/1935)

Với Nguyễn Nhược Pháp, bài thơ Chùa Hương viết năm 1935 của ông là một mối tình thơ tuyệt đẹp:

… Em tuy mới mười lăm 

Mà đã lắm người thăm 

Nhờ mối mai đưa tiếng, 

Khen tươi như trăng rằm. 

Nhưng em chưa lấy ai, 

Vì thầy bảo người mai 

Rằng em còn bé lắm, 

(Ý đợi người tài trai).

… Đường đây kia lên giời, 

Ta bước tựa vai cười. 

Yêu nhau, yêu nhau mãi! 

Đi, ta đi, chàng ôi! 

Ngun ngút khói hương vàng, 

Say trong giấc mơ màng 

Em cầu xin Giời Phật 

Sao cho em lấy chàng

Thơ Nguyễn Nhược Pháp là một sự “thoát tục” khi ông hoàn toàn cách ly với xã hội đương thời và giữ cho mình một đời sống riêng, một giá trị tinh thần riêng. Cái nhìn của ông thuần khiết, trong veo, được viết thành thơ qua những câu chuyện tương tự như Chùa Hương (trước tác của Nguyễn Nhược Pháp rất ít, vỏn vẹn khoảng 10 bài). Hoài Thanh và Hoài Chân viết trong Thi nhân Việt Nam: “Đọc thơ Nguyễn Nhược Pháp, lúc nào hình như cũng thoáng thấy bóng một người đương khúc khích cười. Nhưng cái cười của Nguyễn Nhược Pháp khác xa những lối bông lơn, khó chịu của các ông tú, từ Tú Suất, Tú Xương, đến Tú Mỡ. Nó hiền lành và thanh tao.Nội chừng ấy có lẽ cũng đủ cho nó có một địa vị trên thi đàn. Nhưng còn có điều này nữa mới thật quý: với Nguyễn Nhược Pháp nụ cười trên miệng bao giờ cũng kèm theo một ít cảm động trong lòng." 

Nguyễn Nhược Pháp mất năm 1938 khi mới 24 tuổi vì lao phổi, sau một loạt cái chết của người thân, để lại giấc mộng hoa niên còn dang dở và rất nhiều nuối tiếc của người đời. Trường hợp Nguyễn Nhược Pháp, nếu so sánh với Huỳnh Văn Nghệ và cụ thể là bài thơ Bà bán cau thì thấy được sự khác biệt trong hoàn cảnh đời sống cũng như văn hóa tinh thần. Bởi giữa hai người tuy cùng một thời đại, song Nguyễn  Nhược Pháp lớn lên trong khoa cử, không có cái đau đáu vận đời; còn Huỳnh Văn Nghệ thì không hẳn là không có cái tinh thần u nhã, nỗi bi cảm cái đẹp, song ông phải kìm lòng lại để cống hiến đời mình cho sứ mệnh lớn lao hơn:

Tôi là người lăn lóc trên đường trần 

Không phân biệt lúc mài gươm múa bút

Đời chiến sĩ máu hoà lệ mực

Còn yêu thương là chiến đấu không thôi

Suốt một đời gươm chẳng ráo mồ hôi

Thì không lẽ bút phải chờ kiếp khác

                                    (Bên bờ sông xanh, Chiến khu Đ – 1948)

Xin chọn thêm một ví dụ nữa về thơ được viết cùng thời điểm năm 1935. Đó là bài thơ nổi tiếng của Phạm Huy Thông - Tiếng địch sông Ô. Bài thơ rất dài, nói về tâm sự của Sở Bá Vương và nàng Ngu Cơ trong đêm chia biệt. Đây là những câu nói của Sở vương:

Những chiến thắng tưng bừng, những vinh quang rực rỡ! 

Ôi! Những võ công oanh liệt chốn sa trường! 

Những buổi tung hoành, lăn lộn trong rừng thương! 

Những tướng dũng bị đầu văng trước trận...! 

Nhưng, than ôi! Vận trời khi đã tận, 

Sức "lay thành, nhổ núi" mà làm chi? 

Rồi buồn rầu, Vương tỏ cho nàng nghe 

Hy vọng cuối cùng trong tim Vương còn sót lại, 

Rồi Vương nói: - "Nhưng đau lòng ta biết mấy! 

Ngay đêm nay, ta phải quyết... biệt ái khanh 

Thì, nàng ôi, việc lớn mới mong thành. 

Nhưng rời nàng, ôi... rời nàng, ta đâu nỡ...? 

Mà mang nàng xông pha trong mưa lửa 

Trùng vi kia ta thoát khỏi làm sao?"

Và nàng Ngu Cơ đáp lại:

Còn dùng dằng chi nữa, đi đi thôi! 

Kìa! Thờ ơ, trăng mờ đang chênh chếch... 

Còn ngồi đó mà nghe chi tiếng địch, 

Cho chí đầy dần cạn trong tim đau. 

Đừng nghe! Đừng nghe nữa! Hãy đi mau! 

Nghe làm chi tiếng tre đằng than ai oán, 

Khúc bi ca nặng nề và đòi đoạn, 

Đầy những lời thương tiếc điệu thê lương. 

Quân vương ôi! Mau sửa soạn lên đường, 

Lên đường xa nơi mơ màng sương phủ... 

Nào đâu trái tim xưa? Nào đâu tâm hồn cũ? 

Lãnh truân chuyên xin gắng giữ chí bình sinh, 

Khách anh hào chi xá kể nỗi điêu linh, 

Ngày gian lao với quãng đường khe khắt?...

                                                (Hà Nội báo, số 2, 8-1-1936)

Phạm Huy Thông cũng là một nhà văn, học giả, chính trị gia xuất sắc, có nhiều đóng góp cho nền văn hóa Việt Nam, và đã nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về nghiên cứu văn hóa. Ông sinh năm 1916, với Tiếng địch sông Ô, nhà thơ viết để tỏ nỗi lòng mình và lãng mạn hóa một bi kịch chiến tranh. Qua lý giải bằng thơ của ông, sức mạnh của người anh hùng có được là nhờ tình yêu, nhờ sự chuyển hóa đau thương thành “sự vô cảm” lạnh lùng khi mất người yêu và đối diện với quân thù. Đoạn cuối bài thơ đã vượt qua được những trúc trắc ngôn ngữ qua diễn tả tình cảm, tâm lý nhân vật; để trở về đúng nghĩa là thơ trữ tình hiện đại.

***

Trở lại với bài thơ Bà bán cau của Huỳnh Văn Nghệ, đây chưa phải là bài thơ được trau chuốt và phản ánh đúng phong cách sáng tác của nhà thơ. Nói cho đúng hơn, có lẽ tác giả vẫn còn hoài nghi tài thơ của mình, chỉ dùng thơ để tâm tình, tỏ bày tình cảm với mẹ mình một cách chân thành. Cũng trong bài thơ, ta có thể thấy hình ảnh người mẹ tảo tần mưa nắng, lầm lũi hy sinh, trong khi đàn con được mô tả là “lũ con thơ”. Tác giả nói về mẹ, nói với mẹ (nhưng không dám trực diện) như chưa thể hiểu thấu tấm lòng của mẹ. Vì vậy, đây chưa phải là “lập ngôn” của Huỳnh Văn Nghệ về cuộc đời, về cách mạng đang là mối quan tâm rất lớn của ông. Khoảng từ năm 1940 trở đi, những bài thơ của ông mới rõ rệt là thơ để tranh đấu, để nói với đồng đội, với quê hương, núi sông, giống nòi…

Đó là lời khẳng định về sự thống nhất non sông thông qua hình tượng con sông Đồng Nai:

…Đồng Nai sông nước anh hùng. 

Nguồn xa, xa tận núi rừng hoang vu. 

Lệ tiên kết đọng hồ sâu 

Còn mơ cao rộng nhớ màu gió trăng 

Xông pha vượt núi băng ngàn, 

Gặp Là Ngà nghĩa bạn vàng kết đôi 

Thề: "Dù trắc trở núi đồi 

Cũng liều sống thác tìm trời tự do..." 

                                    (Sông Đồng Nai – 1940)

Đó là tiếng hát thắng lợi, hoà bình, tin tưởng dành cho người mẹ Việt Nam - hiện thân của quê hương đất nước:

…Gặp thời loạn, mẹ phất cờ khởi nghĩa 

Bầy con ngoan đứng dậy diệt quân thù. 

Lũ cướp nước đã bao phen khiếp vía 

Trở về quê không rửa kịp máu đầu. 

Nay giặc Pháp lại mang đầu trở lại. 

Dù tầm vông phải chọi với xe tăng 

Mẹ vững tin nơi bầy con trung hiếu 

Ngày mai đây diệt chúng cứu giang sơn. 

Rồi Việt Nam của rừng vàng biển bạc 

Của bình yên sáng lạn tiếng chim quyên 

Sẽ nguyên vẹn, mẹ nghe chăng khúc hát 

Khải hoàn ca từng nhịp đã vang lên

                                    (Bà mẹ Việt Nam -Chiến khu Đ, cuối 1946)

Đó là lời ca ngợi dành cho đất nước nói chung và quê nhà Tân Uyên nói riêng của tác giả:

Bao ngày gian khổ 

Hằng trăm năm tranh đấu với núi rừng 

Mồ hôi, nước mắt, tay sưng 

Mới có được góc trời Nam tươi mát 

Đồng lúa thơm, vườn bưởi đường, cam mật 

Tiếng trẻ thơ cười hát sân trường, 

Hồi chuông chùa êm gõ sườn non 

Mái tranh vàng khói cơm chiều quyến luyến. 

Thuyền dưới bến dập dìu buồm cánh én. 

Xe trên đường lẻng kẻng nhạc ngựa vang. 

Ôi! Tân Uyên quê mẹ đẹp muôn vàn.

                                                (Lịch sử quê hương - Bắc Sơn 1954)

Từ Bà bán cau, người mẹ của chính nhà thơ - chiến sĩ Huỳnh Văn Nghệ, cuộc đời và thơ ca của ông đã tìm thấy người mẹ Việt Nam vĩ đại và bao dung. Với cái nhìn cao rộng và bản lĩnh của mình, thơ chỉ là một phương tiện biểu đạt tư tưởng, tâm hồn của ông, bày tỏ tình yêu vô hạn của ông dành cho quê hương, đất nước. Bà bán cau không phải là một bài thơ tiêu biểu, xuất sắc của Huỳnh Văn Nghệ, nhưng lại để lại cho người viết nhiều ấn tượng sâu đậm về cả thơ ca lẫn cuộc đời của một người được nhân dân, đặc biệt là người Nam bộ gọi là “Thi tướng”!

 

 Trần Thu Hằng​