​

Viết ngắn của bùi quang tú

 (Tạp chí Văn nghệ Đồng Nai số 44)

Tôi không phải là một nghệ sĩ, chỉ là một người viết bình thường, tuy nhiên trong khoảng 10 năm trở lại đây tôi hay tìm hiểu lãnh vực giải trí và giới nghệ sĩ để rút kinh nghiệm cho nghề viết của mình. Và nhận thấy có hai thái cực: đa số nghệ sĩ làm nghề rất tâm huyết, tử tế, đầy trách nhiệm, lương tâm với công chúng. Nhưng có một số nghệ sĩ gây cho tôi một cảm giác khó chịu, chướng tai gai mắt tuy họ cũng có tài nhưng về quan niệm làm nghề, hành xử, phát ngôn thì lại có vấn đề.

Đã là nghệ sĩ thì phải xác định được mình là người của công chúng, phải hiểu mối quan hệ giữa công chúng và nghệ sĩ. Công chúng có nuôi nghệ sĩ không? Từ nuôi này khiến một số nghệ sĩ mặc cảm, ngỡ như là “ăn bám”. MC Kỳ Duyên chối bai bải: chúng tôi lao động mà, đổ công sức ra kiếm tiền có ăn không của ai đâu. Xin lỗi cô, dù dẫn chương trình có hay nhưng không có ai coi thì cô sống bằng gì? Diễn viên, ca sĩ Nguyên Vũ thì khẳng định dứt khoát: “Làm nghệ thuật mà không được khán giả yêu thương là thất bại. Khán giả không nuôi nghệ sĩ thì không phải nghệ sĩ thực thụ”. Ca sĩ Thủy Tiên bày tỏ: “Nói thẳng ra cái nhà mình ở, xe mình đi, áo mình mặc, mình có thể lo cho gia đình và có thể dư dả để lo cho người kém may mắn tất cả nhờ vào sự yêu thương của công chúng”. Cô thừa nhận có những ca sĩ xinh đẹp hơn mình, hát hay hơn mình nhưng không được công chúng ủng hộ. Ngoài giọng hát cô ca sĩ nổi tiếng “làm từ thiện” luôn cuốn hút công chúng bởi một chữ Tâm. Về vật chất sự ủng hộ của công chúng đã giúp cho nhiều nghệ sĩ từ bần hàn, từ tay trắng trở nên giàu có vượt bậc, ngoài sức tưởng tượng. So với mức sống bình thường của người Việt thì họ có khoảng cách xa vời vợi. Thậm chí so với một số đồng nghiệp có tài đến nay vẫn ở nhà trọ, kiếm ăn từng ngày thì một trời một vực. MC Trấn Thành lần đầu thử sức trong vai trò đạo diễn với bộ phim Bố già dẫu phim còn nhiều hạt sạn cũng đã mang về doanh thu 400 tỷ đồng, trừ các khoản anh cũng được món tiền khủng mà nhiều người mơ ước. Có người nói rằng: trong thời kỳ này, trừ những người làm kinh tế trực tiếp thì có hai nghề nhanh giàu là bóng đá và giải trí. Hai loại hình lao động khác nhau: lao động thể thao và lao động nghệ thuật, nếu giỏi nghề và gặp may mắn thì giàu nhanh.

Tuy nhiên hiểu công chúng nuôi nghệ sĩ chỉ theo nghĩa vật chất, tiền bạc thì hạn hẹp. Dù món tiền cátxê hay thù lao có vài chục triệu, vài trăm triệu hay cả tỷ thì ý nghĩa lớn lao hơn cả là về văn hóa tinh thần. Nghệ thuật bao giờ cũng bắt nguồn từ đời sống nhân dân. Chất liệu mà người nghệ sĩ sáng tạo nên những bài ca, bản nhạc, bộ phim, vở kịch, điệu múa, bức tranh... là từ cuộc sống lao động và chiến đấu của nhân dân. Nhà viết kịch tài danh Lưu Quang Vũ khi qua đời ở tuổi 40 đã để lại cho đời 50 vở kịch. Cho đến giờ kịch của ông vẫn thu hút vì nó là tiếng nói của nhân dân. Đố nghệ sĩ nào thoát khỏi cuộc sống của nhân dân mà có được tác phẩm hay. Công chúng chính là một bộ phận trong nhân dân yêu thích nghệ thuật. Công chúng có thể xem, dự trực tiếp cũng có khi là gián tiếp như mua băng đĩa, nghe trên YouTube, xem truyền hình, nhắn tin ủng hộ. Công chúng mỗi lứa tuổi, mỗi người có gu thưởng thức riêng. Kẻ thích dòng nhạc này, ca sĩ kia. Người thích bộ phim nọ, diễn viên A, B. Công chúng thường là số đông, hàng vạn, hàng ngàn hay vài trăm khán giả. Cũng có thể là số ít, có khi chỉ là một cô bé “nhìn qua khe nghe tiếng đàn của tôi”, hay cậu bé “trèo cây me mắt xoe tròn lắng nghe” như bài hát “Mặt trời bé con” của Trần Tiến. Cũng có khi là một bà cụ già chực chờ dưới mưa để được nhìn thấy nghệ sĩ mà mình yêu mến. Công chúng là nguồn động lực sáng tạo, lao động của nghệ sĩ. Công chúng có thể chia sẻ, ngợi khen hay góp ý để nghệ sĩ hoàn thiện hơn. Làm nghệ sĩ không gì hạnh phúc hơn là nhận được tràng vỗ tay tán thưởng, sản phẩm của mình được bán hết, hay chứng kiến công chúng chen lấn xô đẩy để xem nghệ sĩ biểu diễn, khán phòng lặng đi khi bản nhạc trỗi lên. Chớ nên chỉ lấy vật chất tiền bạc để đo sự ủng hộ của công chúng. Hãy nhìn vào những giá trị văn hóa tinh thần lớn lao mà công chúng mang lại cho nghệ sĩ. Những giá trị đó không tiền bạc vật chất nào có thể mua nổi.

***

Công chúng và nghệ sĩ có sự tương tác qua lại. Công chúng nuôi nghệ sĩ cả về vật chất lẫn văn hóa tinh thần như trên đã nói. Nghệ sĩ bằng lao động của mình mang đến sự chia sẻ, hiểu biết mới mẻ, những cảm xúc nhiều cung bậc, hay tiếng cười giải trí cho công chúng. Để làm được điều này nghệ sĩ phải có Tâm, Tầm, Tài. Tác phẩm nghệ thuật của nghệ sĩ không rao giảng đạo đức, luân lý một cách khô khan. Tất cả đều thông qua nghệ thuật. Bài hát Nối vòng tay lớn của Trịnh Công Sơn thường vang lên trong những dịp sinh hoạt cộng đồng vì nói lên tinh thần hòa hợp, đoàn kết dân tộc. Bộ phim Về nhà đi con công chiếu trên truyền hình được nhiều người yêu thích vì gia đình là nơi chốn yêu thương nhất, ấm áp nhất dẫu ngoài đời có nhiều sóng gió. Công chúng rất tinh tường nhận ra lao động nhọc nhằn của nghệ sĩ, nỗ lực tận hiến cho công chúng bằng những bản nhạc, bài ca, vai diễn, bức tranh, điệu múa... Nghệ sĩ tài năng, tử tế, có lương tâm sẽ tác động đến đời sống văn hóa tinh thần của công chúng rất lớn. Công chúng luôn ngưỡng mộ họ như những thần tượng. Các nghệ sĩ sân khấu Thanh Nga, Bạch Tuyết, Út Trà Ôn, Thanh Sang… Các ca sĩ Thu Hiền, Trung Kiên, Quốc Hương, Tân Nhàn... mãi mãi là những tượng đài trong lòng công chúng.

***

Nhìn vào đời sống của giới giải trí ngày nay giống như bức tranh nhiều mảng màu, màu tươi sáng cũng nhiều nhưng cũng có những góc khuất u tối. Góc u tối này đều xuất phát từ cái tôi cá nhân quá lớn, từ danh vọng, tiền tài. Sự tham lam đã đẩy một số nghệ sĩ kém bản lĩnh đi quá xa. Điển hình là sự ngộ nhận về mình, về vai trò của người nghệ sĩ. Các danh xưng ông hoàng nhạc sến, nữ hoàng bolero hay Diva mà báo chí gán ghép cho sẽ chẳng có ý nghĩa gì nếu không được công chúng ủng hộ. Một số nghệ sĩ cứ tưởng mình là ngôi sao nói gì, làm gì cũng được nên phát ngôn bừa bãi, hành xử thiếu văn hóa, thậm chí chửi bới khán giả. Họ đã lầm! Giải trí chỉ là một phần nhỏ trong đời sống người Việt. Người Việt ngày nay đang phải lo toan phát triển kinh tế, ổn định xã hội, giữ vững an ninh quốc phòng, kiên cường và bình tĩnh đẩy lùi dịch bệnh, phấn đấu để trở thành một quốc gia hạnh phúc. Chẳng ai hơi đâu mà để ý ông ca sĩ này nổ tung trời, bà diễn viên kia chửi nhau với đồng nghiệp. Một số nghệ sĩ đã giàu có vẫn tranh thủ tên tuổi kiếm tiền bằng mọi cách. Lao vào quảng cáo những sản phẩm kém chất lượng như thuốc trị tiểu đường, mỡ máu, tăng cường sinh lý, kem dưỡng da, thuốc trị nám, máy giặt, tivi, ô tô... Những hợp đồng quảng cáo béo bở mang lại những khoản tiền lớn dẫn tới hậu quả là người tiêu dùng lãnh đủ. Rõ ràng đây là hành động tiếp tay cho lừa đảo. Giàu có rồi thì một số nghệ sĩ khoe khoang độ sang chảnh - coi như sự thể hiện đẳng cấp, là thước đo sự thành công của họ.

Tôi thật ngán ngẩm, vô cảm khi đọc những thông tin đại loại: nữ diễn viên này khoe biệt thự dát vàng, váy bốn tầng, xe mười tỷ, nhẫn kim cương to như hạt nhãn, chàng ca sĩ kia khoe nhà đất ở Nha Trang, Phú Quốc, lại vừa đi Hàn Quốc đập đi xây lại. Rồi nhan nhản những tin đánh ghen, cặp đại gia, yêu trai trẻ kém 12 tuổi, những bữa tiệc sinh nhật xa hoa, những chuyến vui chơi trên du thuyền... Những thông tin rẻ tiền ấy luôn được tiếp tay bởi những nhà báo nhảm nhí. Thậm chí có những thông tin rất phản cảm như năm ngoái khi bà con miền Trung đang oằn mình chống lũ lụt thì một báo mạng đưa tin “Đông Nhi và Ông Cao Thắng vừa sinh con ngậm thìa vàng”. Ca sĩ Hà Anh Tuấn có quan điểm làm nghề chuẩn mực và cao thượng: “Khoe nhau nhiều tiền để làm gì. Bây giờ phải khoe tôi cứu được bao nhiêu người. Tôi cứu lũ trẻ bị bệnh được bao nhiêu đứa. Hoặc ít nhất tôi cho chúng nó sống những tháng ngày vui vẻ được bao nhiêu. Dân chơi là chơi kiểu đó. Giờ dân chơi vẫn khoe cái nhà, cái xe, cái túi, đồ đạc với cái này cái kia thì... lỗi thời rồi. Bạn hưởng từ xã hội, bạn phải trả lại”. Vâng, người nghệ sĩ của công chúng, nghệ sĩ của nhân dân là phải uống nước nhớ nguồn, hết lòng vì nhân dân vì cộng đồng.

Lao động nghệ thuật vất vả việc hưởng thụ vật chất nhằm có điều kiện tái sinh những năng lượng sáng tạo. Người nghệ sĩ muốn sống lâu bền trong công chúng, trong nhân dân là phải biết tri ân những gì mà công chúng, nhân dân mang lại cho họ.

B.Q.T