1-Từ thập niên 90 của thế kỷ trước, tôi công tác tại Ban Tuyên giáo Hội Cựu chiến binh (CCB) tỉnh Đồng Nai, phụ trách Tập san của Hội. Do công việc nên tháng nào tôi cũng có mặt một ngày tại Nhà in Báo Quân đội Nhân dân, đường Hồ Văn Huê, quận Phú Nhuận để đọc và ký vào bản maket trước lúc in. Đồng thời tôi có dịp qua lại Hội CCB TP. Hồ Chí Minh, trụ sở đóng tại số 45, đường Nguyễn Tri Phương, quận 10 do Thượng tướng Trần Văn Trà (Tư Chi) làm Chủ tịch; Trung tướng Nguyễn Nam Hưng và Thiếu tướng Tô Ký làm Phó Chủ tịch. Vì qua lại nhiều lần nên các vị lãnh đạo và anh chị ở Văn phòng Hội trở nên quen thân, coi tôi như người nhà vậy.
Một lần tôi tới văn phòng Hội CCB TP. Hồ Chí Minh tìm gặp anh Nguyễn Viết Tá, Tổng Biên tập Báo CCB để trao đổi một số công việc về chuyên môn. Các anh chị ở đây cho biết: Anh Tá vừa lên phòng Chủ tịch. Tôi bước vội lên phòng mong gặp anh Tá, nhưng không thấy anh đâu cả, chỉ mỗi bác Tư Chi đang ngồi đọc báo khá thoải mái. Nhìn thấy tôi, chú Tư đưa tay vẫy:
- Vào đây uống nước đã, ông bạn Đồng Nai.
Một vị Thượng tướng, Nguyên Tư lệnh Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam, trở về với cuộc sống đời thường mà gần gũi thân thương quá đỗi, làm tôi thực sự kính trọng, ngưỡng mộ. Tôi đáp lễ và ngồi vào chiếc ghế đối diện ông.
Sau khi dùng xong ly trà tự tay Chủ tịch vừa rót, tôi lên tiếng:
-Thưa, chú Tư có khỏe không ạ?
Ông bình thản nhìn tôi rồi nhẹ nhàng nói:
- Cám ơn cậu, dạo này mình cũng không khỏe lắm, lại có những triệu chứng mới vừa xuất hiện, bác sĩ cho hay, chẳng biết thế nào…
Chờ cho cụ nói xong, tôi đỡ lời:
- Bao năm trận mạc, đất nước hòa bình chưa được bao lâu, mong chú Tư khỏe thêm nhiều năm nữa để vui cùng con cháu, bạn bè, xã hội ạ.
- Cám ơn cậu. Nhiều người cũng chúc mình như thế, cám ơn tất cả. Giọng ông vừa hào sảng, trầm ấm đượm chút suy tư. Ngừng giây lát, ông hỏi: -Thế cậu qua đây có việc gì vậy?
Được lời như cởi tấm lòng. Tôi thấy đây là cơ duyên, cần phải chớp lấy.
- Thưa chú Tư, nghe anh Nguyễn Viết Tá cho hay là chú sắp ra mắt ấn phẩm: "Gửi người đang sống". Nghe cái tên như chạm vào nỗi niềm, sự khắc khoải của bao người đó, thưa chú. Trong lúc chờ đợi xuất bản, chú có thể "bật mí" đôi nét về chủ đề ấy được không ạ, thưa chú?
Được quá đi chứ, trước sau gì cũng phải tới tay bạn đọc, lan tỏa càng rộng, càng tốt có sao đâu. Ông nhấp thêm ly nước, điềm tĩnh, thư thái như một cụ đồ Nho và buông từng lời tha thiết.
2-" Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của dân tộc Việt Nam ta, có biết bao sự hy sinh đầy bi tráng. Mà "THƯ GỬI NGƯỜI ĐANG SỐNG" là lời ca bất tử của tuổi trẻ Việt Nam thời thắng Mỹ ấy.
Sự hy sinh bi hùng của những chiến sĩ giải phóng quân và chính họ để lại những dòng thư như những lời ca bất tử của tuổi trẻ Việt Nam, là cảm nhận của người đọc khi bắt gặp bức thư này trong tập sách “Kết thúc chiến tranh 30 năm" của Thượng tướng Trần Văn Trà, nhân kỷ niệm 30 ngày toàn thắng của cuộc kháng chiến chống Mỹ và Quốc khánh 2/9/2005.
Lộ trình đến với bức thư “có một không hai" này, như sau: Vào mùa xuân năm 1984, trong một chuyến khảo sát để quy hoạch cơ sở sản xuất, đoàn cán bộ Nông trường Giải phóng - tỉnh Sông Bé (nay là Bình Dương) do trưởng đoàn Nhân - một Thượng tá quân đội chuyển ngành - nguyên là cán bộ Trung đoàn Bình Giã dẫn đầu, ngược thượng nguồn sông Đồng Nai tới một vùng đồi nguyên sinh, đã xúc động, bàng hoàng trước một cảnh tượng vô cùng thiêng liêng. Trên ba chiếc võng dù cùng cột chung đầu vào một thân cây, là ba bộ hài cốt của chiến sĩ Quân giải phóng. Cạnh mỗi bộ hài cốt là một khẩu AK han rỉ, một đôi dép cao su... Lá cây rừng đã dệt nên tấm chăn thời gian đắp cho người chiến sĩ. Gió ngàn như bản nhạc ru các anh yên ngủ.
Những bí ẩn về sự hy sinh của ba chiến sĩ giải phóng quân nhanh chóng được “giải mã" bởi bức thư bọc gói kỹ càng trong ni lông và được cột chặt ở đầu võng. Với những dòng viết run rẫy, nguệch ngoạc (vì bị thương, đói, khát), nhưng ý tứ rất sáng láng, hào hoa, người viết kể lại:
“Chúng tôi: 1. Lê Hoàng Vũ, quê Thái Bình; 2. Nguyễn Chí, quê Quảng Ngãi; 3. Trần Viết Dũng, quê thành phố Sài Gòn, chiến sĩ thuộc Tiểu đội 1, Trung đội “Ký Con", Trung đoàn BG (Bình Giã), Quân giải phóng miền Nam..." (những phần trong dấu ngoặc kép ở bài viết này, được trích từ bức thư).
Những dòng thư đưa người đọc trở lại với một sự kiện lịch sử xảy ra cách hôm nay (2005) gần tròn 40 năm. Ngày đó sau trận tập kích của Trung đoàn Bình Giã và một số đơn vị khác thuộc Bộ Tư lệnh Miền, diệt một lực lượng lớn quân Mỹ - ngụy ở Bông Trang - Nhà Đỏ (Thủ Dầu Một), tháng 2-1966; trên đường rút về hậu cứ, một tiểu đội, trong đó có các anh Vũ, Chí, Dũng, được phân công nghi binh, đánh lạc hướng địch, để Trung đoàn trở về an toàn.
Một tiểu đội 11 người với những chiếc bật lửa và vài chiếc máy thông tin, mỗi người một khẩu AK, các anh đã làm tròn vai trò của một Trung đoàn hành quân về hậu cứ sau trận tập kích thắng lợi. Sau mấy ngày băng rừng, vượt suối, hứng chịu hàng chục phi vụ rải thảm của B52, tám người hy sinh; phương tiện thông tin hư hỏng. Vượt qua những ngày “đói quay đói quắt..., khát như khô cháy cả ruột gan" Và mang trên mình đầy thương tích, ba chiến sĩ của chúng ta đã tới được cánh rừng này. Sức kiệt, không thể đi tiếp, không còn phương tiện thông tin, các anh quyết định dừng lại và “chọn khu rừng đẹp đẽ này làm nơi an nghỉ cuối cùng",
Chúng ta hãy nghe các anh tâm sự: “Quyết định rồi chúng tôi tự thấy khoan khoái lạ thường. Sáng suốt hẳn lên. Dừng lại ở đây với một ít sức lực còn lại viết một tường trình cuộc chiến đấu gửi cho ai đó tìm được... Mỗi người đứng trước cái chết của mình cố gắng dùng một chút sức còn lại, quả thật rất ít ỏi để thay nhau chấp bút. Chúng tôi đã chọn cây gỗ tơ còn sống lâu này làm trụ, giúp nhau mắc võng cho từng người, thống nhất với nhau tư thế nằm trên võng, sắp xếp vài đồ vật còn lại.. .Chúng tôi sẽ chết ung dung thư thái như đã từng sống mãnh liệt mà thư thái với công việc mà chúng tôi đã làm ...".
Sau khi chọn cho mình cái chết, ba người anh hùng của chúng ta - người yếu viết trước, người còn sức dành viết sau; các anh dồn chút sức lực còn lại viết về cuộc chiến đấu trong mấy ngày qua, về sự hy sinh của đồng đội; những tình cảm thân thương da diết với bố, mẹ, vợ con, người thân, quê hương... và bày tỏ niềm tin vào cuộc kháng chiến chống Mỹ toàn thắng.
Lần lượt, Lê Hoàng Vũ, Nguyễn Chí vĩnh viễn ra đi. Người để lại những dòng lưu bút cuối cùng là Trần Viết Dũng. Xin được dẫn những dòng như dứt, rút từ gan ruột, từ con tim đầy sức sống của anh: “...Nhưng rồi các bạn giục kết thúc lá thư đi thôi. Thời gian không chờ chúng tôi nữa. Chúng tôi đã cảm thấy sắp đến giờ phải giã từ cõi đời này rồi. Trước khi ra đi, thư phải được bảo quản cẩn thận để tránh thời gian mưa nắng phũ phàng. Thư phải về tới tay những người đang sống.
Nếu lá thư này đuợc về với đồng đội chúng tôi trong Trung đoàn BG Quân giải phóng miền Nam hay một đơn vị bạn nào đó qua đây, xin chuyển lên giùm cấp trên.
Tiểu đội Giải phóng quân chúng tôi trong Trung đội “Ký Con" đã hoàn thành nhiệm vụ. Chúng tôi mong được ghi nhận rằng chúng tôi đã từng sống, chiến đấu và đã chết trong một mùa Xuân giữa đất trời như trăm ngàn cái chết của người Việt Nam chân chính cho Tổ quốc và dân tộc sống còn.
Còn như chúng tôi được phát hiện muộn sau 5 năm - 10 năm - tự do quý giá, thì xin cho chúng tôi - gửi đến những người đang sống, sống đúng ý nghĩa của nó, trong một thời đại vinh quang lời biết ơn sâu sắc vì các bạn đang làm cho cái chết của chúng tôi giữ được đầy đủ ý nghĩa. Các bạn đang lao động quên mình cũng như chúng tôi đã chiến đấu quên mình cho đất nước ta ngày nay tươi đẹp, cho dân ta ngày càng ấm no, hạnh phúc, cho xã hội ta ngày càng dân chủ, công bằng.
Hay trong trường hợp đến 50 -100 năm sau, thư này mới tới những người, có thể gọi là thế hệ mai sau, thì cho phép chúng tôi gửi lời chào xã hội chủ nghĩa, cho phép chúng tôi bày tỏ vui mừng tuyệt diệu vì hạnh phúc và hoà bình đang tràn ngập hành tinh chúng ta mà chúng tôi trở thành những hạt bụi có ích - Và hơn thế nữa nếu được, cho chúng tôi gửi lời chào niềm nở nhất đến những con người ở những vì sao xa xôi, những người bạn mới giữa các hành tinh.
Mùa xuân giữa rừng miền Đông Nam Bộ.
Vũ - Chí - Dũng
Ghi chú: Vũ và Chí của tôi đều đã đi rồi khi tôi viết những dòng cuối cùng này. Trước khi ký ba chữ Vũ - Chí - Dũng, tôi nhìn lên mặt hai bạn: Một vẻ bình thản thần diệu, đẹp như mặt nước hồ thu trong trẻo êm đềm và bầu trời cao xanh sáng tuyệt vời, nét mặt của các bạn tươi thắm như mỉm cười; tựa các thiên thần trong giấc ngủ. Nó đã động viên tôi hoàn thành việc bảo quản bản viết với chút sức tàn gắng gượng. Rồi tôi sẽ nằm ngay ngắn trên võng y như các bạn, noi gương các bạn, lòng thanh thản và tự hào đi vào cõi mông lung vô tận"..
Dấu chấm hết bức thư như dấu lặng của khúc tráng ca. Dấu lặng đó hướng chúng ta về một cánh rừng già miền Đông “gian lao mà anh dũng" - nơi những người anh hùng đã từng yên nghỉ; hướng nỗi lòng, suy ngẫm của chúng ta về những chiến sĩ giải phóng quân - những anh Bộ đội Cụ Hồ vì nhiệm vụ Tổ quốc, nhân dân giao phó mà chấp nhận hy sinh; đón nhận cái chết thanh thản, nhẹ nhàng, không thoáng gợn đớn đau, bi lụy; để rồi gạn lọc chút sinh lực mỏng manh, chút máu huyết cuối cùng viết những dòng thư gửi lại người đang sống...
Xin được nghiêng mình trước những gương hy sinh nghĩa liệt, trước những dòng huyết thư như lời ca bất tử của những người trai đất Việt thời thắng Mỹ.
Thưa các bạn, bức thư này tôi đã đọc bao lần không thể nhớ nổi. Chỉ biết rằng mỗi lần đọc càng da diết bâng khuâng, thương nhớ, tự hào và kiêu hãnh về những người đồng chí, đồng đội một thời máu lửa. Và như tôi linh cảm, chắc hẳn anh linh các liệt sĩ: Vũ - Chí - Dũng thân yêu thanh thản mỉm cười. Bởi thông điệp các anh đã được cố Thượng tướng Trần Văn Trà dùng cho một cuốn sách khá dày của ông: GỬI NGƯỜI ĐANG SỐNG. Như vậy là tâm nguyện của các anh đã thành hiện thực.
Khi tôi giới thiệu tiếp bức thư này tới tay bạn đọc thì sự nghiệp đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo đã đi qua gần 40 năm (1986), nhiều thành tựu làm cho bộ mặt của đất nước sáng đẹp hơn rất nhiều. Còn cố Thượng tướng Trần Văn Trà về cõi vĩnh hằng cũng đã mấy mươi năm.
Và hương linh bất tử của ba liệt sĩ: Vũ-Chí-Dũng ở đâu đó càng thêm hoan hỉ. Bởi mơ ước cao đẹp tuyệt trần của các anh trong giờ phút sinh tử nhất đang dần hiện hữu như chân lý cuộc đời.
Nguồn: Văn nghệ Đồng Nai số 78 (Tháng 8 năm 2024)