Đồng Nai là vùng đất hội tụ nhiều giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc. Trong đó, dân tộc Chơro - một trong những cư dân tại chỗ - đã góp phần quan trọng tạo nên bản sắc văn hóa đa dạng, phong phú của vùng đất này. Với gần 20.000 người sinh sống tại nhiều địa phương trong tỉnh, người Chơro không chỉ kiên cường trong đấu tranh bảo vệ quê hương, mà còn bền bỉ gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống, tiêu biểu là Lễ hội Sayangva - Lễ hội cúng thần Lúa. Lễ hội Sayangva chứa đựng nhiều giá trí trị văn hóa - lịch sử - khoa học tiêu biểu. Chính vì vậy, ngày 03/6/2025, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ký Quyết định số 1685/QĐ-BVHTTDL công bố Lễ hội Sayangva (Cúng thần Lúa) của người Chơro ở Đồng Nai vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Đốt lửa hội - Lễ hội Sayangva tại xã Phú Lý, huyện Vĩnh Cửu - Nguồn: Bảo tàng Đồng Nai
Lễ hội Sayangva (có nơi gọi Ôpyangva) là một trong những hình thức sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng nông nghiệp đặc sắc, tiêu biểu của cộng đồng người Chơro sinh sống tại tỉnh Đồng Nai. Trải qua hàng trăm năm tồn tại và biến đổi trong dòng chảy của lịch sử, lễ hội này không chỉ giữ vai trò là nghi lễ nông nghiệp gắn với chu kỳ canh tác lúa rẫy, mà còn là không gian linh thiêng thể hiện niềm tin, ý chí, bản sắc văn hóa và khát vọng sinh tồn của cả một cộng đồng dân tộc. Việc lễ hội Sayangva được chính thức ghi danh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là một sự kiện quan trọng, thể hiện sự ghi nhận của Đảng, Nhà nước đối với những giá trị quý báu mà lễ hội đang gìn giữ, đồng thời khẳng định vai trò của cộng đồng người Chơro trong việc bảo vệ và phát huy di sản văn hóa truyền thống trong thời kỳ hội nhập.
Giá trị lớn nhất của lễ hội Sayangva là ở chiều sâu tâm linh - tín ngưỡng, nơi con người tìm về với nguồn cội văn hóa nông nghiệp cổ truyền, nơi niềm tin vào thần Lúa không chỉ là một nghi thức thờ cúng mà còn là biểu hiện của sự tri ân đối với thiên nhiên, với đất trời, với chu trình sinh trưởng của cây lúa - nguồn sống căn bản nhất nuôi dưỡng cộng đồng. Trong tâm thức người Chơro, lúa không chỉ là lương thực mà còn là vị thần thiêng liêng có khả năng che chở, ban phúc và quyết định sự no ấm, thịnh vượng. Chính vì vậy, Sayangva - lễ cúng thần Lúa - mang trong mình sự trang nghiêm, thành kính, thiêng liêng, được cộng đồng tổ chức và thực hành với tất cả sự trân trọng và tin yêu, bất chấp những biến đổi về kinh tế - xã hội và môi trường sống.
Trong lễ hội, các nghi thức như rước hồn lúa, cúng thần Nhà (Yang Nhi), cúng thần Lúa (Yang Va) tại kho lúa, dựng cây nêu, trình lễ vật, đánh cồng chiêng, thắp đèn sáp ong, đọc lời khấn thiêng… đều chứa đựng ý nghĩa sâu sắc về sự hài hòa giữa con người và thế giới thần linh. Rước hồn lúa là một nghi lễ đặc biệt, trong đó người phụ nữ cao niên (Mây Va) mang gùi lên rẫy, khấn xin cắt bó lúa Mẹ tượng trưng để mang hồn lúa về nhà, về kho. Nghi thức ấy không chỉ là một thủ tục nông nghiệp, mà là hình ảnh cụ thể hóa niềm tin vào chu kỳ tái sinh - mùa màng - sinh kế - sinh mệnh của cả cộng đồng. Cùng với đó, những lễ vật truyền thống như cơm lam, rượu cần, bánh giầy, thịt gà, thịt heo hiến sinh… thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa con người với lao động, với sản phẩm của chính mình, đồng thời phản ánh nghệ thuật ẩm thực và tập tục văn hóa đặc trưng của tộc người Chơro.
Giá trị cố kết cộng đồng là một nét đặc biệt nổi bật của lễ hội Sayangva. Đây không chỉ là một dịp cúng lễ, mà còn là cơ hội để cộng đồng người Chơro đoàn tụ, gặp gỡ, sẻ chia và thắt chặt mối quan hệ làng xóm, họ tộc, bạn bè. Mỗi mùa lễ hội đến, mọi người đều tự nguyện đóng góp công sức, vật phẩm, tài chính để cùng nhau tổ chức lễ, cùng làm, cùng hưởng. Tinh thần cộng đồng ấy đã trở thành cốt lõi trong hệ giá trị xã hội của người Chơro, là nền tảng bền vững giúp lễ hội tồn tại cho đến hôm nay, bất chấp thời gian, chiến tranh, biến động cư trú, hay những tác động của đô thị hóa, di cư, giao thoa văn hóa. Trong chính không gian lễ hội ấy, thế hệ trẻ được tiếp cận với cội nguồn văn hóa, được nghe già làng kể chuyện, được tham gia đánh cồng chiêng, gói bánh, cúng lễ và chơi trò chơi truyền thống - một hình thức giáo dục văn hóa cộng đồng rất sinh động và hiệu quả.
Lễ hội Sayangva còn là nơi hội tụ giá trị thẩm mỹ - nghệ thuật của cộng đồng Chơro. Từ trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu, đến âm điệu cồng chiêng ngân vang, từ nghệ thuật dựng cây nêu tinh xảo đến cách bày biện bàn thờ, làm lễ vật, múa hát… tất cả đã tạo nên một bức tranh văn hóa dân gian sống động, tinh tế và mang đậm tính biểu cảm. Những điệu múa dân gian, trò chơi dân tộc như đẩy gậy, kéo co, bắn nỏ, nhảy bao bố, bịt mắt đập niêu... không chỉ giúp duy trì bản sắc mà còn mang đến niềm vui, gắn kết tinh thần tập thể, giải tỏa áp lực sau mùa vụ lao động vất vả. Âm nhạc lễ hội - nhất là tiếng cồng chiêng - không chỉ là phần lễ mà còn là linh hồn lễ hội, là lời nguyện cầu chuyển tải đến thần linh và cũng là nhịp điệu kết nối mọi thế hệ trong cộng đồng. Trong lễ hội, nghệ thuật và tín ngưỡng hòa quyện, tạo nên một không gian văn hóa vừa linh thiêng vừa gần gũi, vừa trầm mặc vừa tưng bừng.
Sự đa dạng của lễ hội Sayangva giữa các địa phương cũng làm tăng thêm chiều sâu giá trị của lễ hội. Mỗi nơi một cách tổ chức, một kiểu bài trí, một thời gian thực hiện… phản ánh sự thích ứng linh hoạt của cộng đồng Chơro với điều kiện cư trú, điều kiện kinh tế - xã hội nhưng vẫn giữ nguyên bản chất thiêng liêng và mạch văn hóa cốt lõi. Từ Long Khánh, Xuân Lộc, Định Quán, Vĩnh Cửu đến Cẩm Mỹ, Thống Nhất…, mỗi cộng đồng đều có những già làng, người có uy tín, nghệ nhân dân gian gìn giữ lễ hội như một phần máu thịt, là chỗ dựa tinh thần cho cộng đồng và là cầu nối giữa quá khứ - hiện tại - tương lai.
Lễ hội Sayangva còn có giá trị quan trọng đối với sự nghiệp xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ hội nhập. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa ngày càng mạnh mẽ, việc bảo tồn, phát huy và trao truyền di sản văn hóa phi vật thể như lễ hội Sayangva trở thành nhiệm vụ chiến lược của ngành văn hóa, đồng thời cũng là cam kết trách nhiệm của cộng đồng địa phương. Việc lễ hội Sayangva được ghi danh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là một sự ghi nhận công bằng và đầy ý nghĩa, đồng thời mở ra cơ hội lớn để kết nối di sản với phát triển bền vững, đặc biệt trong các lĩnh vực giáo dục, du lịch, sáng tạo và phát triển cộng đồng.
Giá trị của lễ hội Sayangva không chỉ nằm ở nghi lễ hay nghi thức, mà còn là một dòng chảy văn hóa sống động phản ánh trí tuệ, bản lĩnh và lòng kiên cường của người Chơro trong hành trình gìn giữ cội nguồn. Lễ hội là nơi hội tụ bản sắc, là nơi thăng hoa của niềm tin và là nơi bắt đầu của khát vọng phát triển. Trong hành trình hướng tới một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, lễ hội Sayangva của người Chơro chính là minh chứng hùng hồn cho sức sống bền bỉ của văn hóa dân gian, cho giá trị trường tồn của di sản phi vật thể và cho niềm tự hào dân tộc đang được khơi dậy mạnh mẽ trên mảnh đất Đồng Nai.
T.M
Nguồn: Văn nghệ Đồng Nai số 88 (Tháng 6 năm 2025)