“Nghĩ gần… Nghĩ xa…" là một ấn phẩm khá mới lạ trong làng sách hiện nay, song lại là cuốn sách cần thiết cho những người nghiên cứu, làm việc trong môi trường văn hóa, xã hội. Đây cũng là tác phẩm mới của nhà nghiên cứu Bùi Quang Huy, do Nhà xuất bản Đồng Nai ấn hành quý I/2025 trong kế hoạch sách đặt hàng của tỉnh Đồng Nai.
Quyển sách tập hợp 43 bài viết của tác giả Bùi Quang Huy, được ông thực hiện trong khoảng thời gian dài, có bài đã trên 30 năm. Tác giả cho biết “Nghĩ gần… Nghĩ xa…" không phải là cuốn sách nghiên cứu, phê bình văn học như những tác phẩm đã được xuất bản trước đây. Ông viết về cuốn sách của mình như sau: “Chủ yếu là những nghĩ suy, bàn luận về các vấn đề chính trị, văn hóa, lịch sử, giáo dục… ở địa phương, hay rộng hơn một chút. Tuy nhiên, trọng tâm của nó là những con người, con người trí thức, con người văn hóa…"
Tác phẩm "Nghĩ gần... Nghĩ xa" của nhà nghiên cứu Bùi Quang Huy (ảnh: AM)
Thật vậy, tập sách được chia 4 phần rõ rệt, làm thành những mảng nội dung khác nhau, song được liên kết chặt chẽ về ý nghĩa. Phần đầu gồm 17 bài viết, tập trung nêu lên những quan điểm và bài học của Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc tu luyện đạo đức, nhân cách và phong cách của cán bộ, “công bộc của Nhân dân". Mỗi bài viết là một khía cạnh, một vấn đề đáng suy ngẫm trong việc rèn luyện đạo đức cách mạng, vốn được Bác Hồ - vị lãnh tụ vô vàn kính yêu - đưa ra trong giai đoạn xây dựng và bảo vệ đất nước. Qua phân tích, đào sâu tư duy của tác giả Bùi Quang Huy, những vấn đề ấy được đưa vào giai đoạn đổi mới, hội nhập và phát triển của đất nước hiện nay tiếp tục được làm sáng rõ hơn bởi chính tư tưởng Hồ Chí Minh, cũng như sự định hướng và những quyết sách của Đảng và Nhà nước ta. Các bài viết cho thấy tư tưởng Hồ Chí Minh, cũng như những suy tư, những bài học Người để lại cho đất nước, con người Việt Nam vẫn còn nguyên giá trị và sự ảnh hưởng.
Phần thứ hai gồm 13 bài viết nêu ra 13 câu chuyện liên quan đến kẻ sĩ Biên Hòa – Đồng Nai của đất phương Nam. Những câu chuyện mang nội dung rất thú vị, đáng quan tâm, mặc dù xã hội hiện đại có thể ít nhắc đến, ví dụ Sử quan triều Nguyễn đã viết gì về Biên Hòa – Đồng Nai?, Những người thầy ở đất phương Nam, Kẻ sĩ Đồng Nai: tài hoa và khí phách, Đi vào kinh tế tri thức, nhìn từ… xã hội!, Nhà báo, anh là ai?... Tác giả đã tổng hợp những vấn đề liên quan đến người trí thức Đồng Nai xưa và nay, qua đó nhìn thấy sự đóng góp của họ trong sự phát triển của vùng đất (Biên Hòa – Đồng Nai) nói riêng, và của đất nước nói chung.
Phần thứ ba gồm 10 bài viết, nêu “đích danh" kẻ sĩ Biên Hòa – Đồng Nai qua những con người đã sống và cống hiến trọn vẹn vốn tri thức cho mảnh đất Đồng Nai. Các bài viết được sắp xếp theo trình tự thời gian, đầu tiên là cuộc đời và sự nghiệp của vua Quang Trung, người đã dẹp yên bờ cõi phương Nam và đem quân ra Bắc đánh đuổi quân xâm lược thống nhất giang sơn về một mối. Sự ảnh hưởng trực tiếp của vua Quang Trung tại Trấn Biên được tác giả ghi lại kỹ càng; đồng thời thái độ, hành động và lý tưởng của vua Quang Trung đối với việc học, với việc bồi đắp thực lực và đối đãi với kẻ sĩ, chân tài cũng được phân tích tỉ mỉ. Tiếp theo đó là những tấm gương lớn trên vùng “đất học “ Đồng Nai, qua tiến trình lịch sử đã phát triển một cách toàn diện như Trịnh Hoài Đức, Đào Trí Phú, Hồ Văn Tam… cho đến Huỳnh Văn Bình, Đỗ Hữu Tài, Nguyễn Sơn Hùng… Họ đã tạo nên một diện mạo mới cho người trí thức Đồng Nai qua các thời kỳ, cho thấy sự kế thừa và phát huy vốn tri thức, đạo đức và chân tâm của những con người “ưu thời, mẫn thế" luôn nỗ lực vì cộng đồng.
Phần thứ tư là “Ký sự nước Nga". Tác giả Bùi Quang Huy đã ghi chép về chuyến đi đến nước Nga, một hành trình đầy ấn tượng về cái đẹp, tinh thần khoa học, cùng sức sống vĩnh cửu của tri thức và khát vọng sáng tạo. Người viết đã chọn Moscow, thủ đô nước Nga, nơi trái tim mang linh hồn và diện mạo của nước Nga để viết về lịch sử, chiến tranh, văn hóa và thơ ca. Bên cạnh đó là Dubna, nơi hoang tàn vì chiến tranh đã được tái sinh, và phát triển, vươn lên thành một thành phố khoa học, tập trung vào ngành nghiên cứu vật lý hạt nhân (nổi tiếng với cái tên Viện Dubna và thông điệp “Khoa học kết nối các quốc gia". Ký sự còn cho thấy khả năng hợp tác lớn qua lễ ký kết thỏa thuận ba bên về thực hiện nghiên cứu và đào tạo nguòn nhân lực khoa học và kỹ thuật giữa Viện Dubna, Đại diện toàn quyền Việt Nam tại Viện và Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam.
Tuy là một cuốn sách rất khác biệt của nhà nghiên cứu Bùi Quang Huy, khi ông khai thác những đề tài, những câu chuyện về người trí thức – kẻ sĩ Việt Nam, song “Nghĩ gần… Nghĩ xa…" vẫn nằm trong mạch suy tư, trăn trở của ông về quê hương, đất nước. Bên cạnh chuyên đề đặc biệt về Chủ tịch Hồ Chí Minh, phần thứ hai và thứ ba của cuốn sách đã tập trung vào những vấn đề khái quát và cụ thể của Đồng Nai, gợi mở rất nhiều vấn đề xây dựng và phát triển con người trong thời kỳ mới hiện nay. Tác giả viết bằng niềm tự hào về nền tảng, kho tàng văn hóa, tri thức của Đồng Nai xưa, cùng với tất cả sự tin tưởng, kỳ vọng vào sự đổi mới và phát triển của hiện tại và tương lai… Đây là cuốn sách không dễ đọc, song rất đáng quan tâm, thưởng thức và suy ngẫm cần có trên kệ sách của những học giả, những nhà chuyên môn và bạn đọc hôm nay.