Nhà văn Trần Thúc Hà của chúng ta không còn nữa, ông đã trút hơi thở cuối cùng vào lúc một giờ sáng ngày 23.9.2023 nhằm ngày 9.8 năm Quý Mão, hưởng thọ 87 tuổi. Mặc dù ông đã gắng gỏi chiến đấu với căn bệnh ung thư phổi, chiến đấu với nhiều bệnh của tuổi già đã hơn bốn năm nay. Ông ra đi đã để lại cho gia đình thân tộc, hàng xóm láng giềng và anh chị em văn nghệ sỹ Đồng Nai, Quảng Bình nhiều nỗi tiếc thương vô hạn.
Nhà văn Trần Thúc Hà chụp ảnh tại nhà riêng cuối năm 2021
Chúng ta tiễn biệt ông, một nhà văn đáng kính của vùng đất miền Đông Nam Bộ (dù ông ở đây chưa nhiều) nhưng đã để lại một dấu ấn mạnh mẽ, một cá tính sáng tạo hết sức đặc biệt, một khả năng lao động viết thật phi thường khó có ai sánh kịp. Con trai ông - cháu Trần Lâm Trung nói với tôi - cả cuộc đời, ba chỉ dành cho công việc viết lách, không được viết văn một ngày là ba ăn không ngon, ngủ không yên, chúng cháu đã dành hết cho ba khoảng thời gian quí giá và đáng trân trọng này. Với 12 tập truyện ngắn, một tiểu thuyết viết cho thiếu nhi, tổng cộng hơn 2.000 trang sách, 03 giải thưởng Lưu Trọng Lư của hội VHNT Quảng Bình, 01 giải thưởng Trịnh Hoài Đức của hội VHNT Đồng Nai và đặc biệt ông có một truyện ngắn lọt vào tốp 10 truyện ngắn hay năm 2020 do báo Văn Nghệ, Hội Nhà văn Việt Nam bình chọn. Từng ấy cũng đủ nói lên khả năng lao động viết của ông thật phi thường, ông là tấm gương mẫu mực khiêm tốn khiến cho lớp trẻ chúng tôi phải ngưỡng mộ noi theo. Những ngày đầu tháng 9, tôi đến thăm, ông yếu đi rất nhiều, tai nặng, mắt mờ, chân chậm, thân thể gầy khô tưởng chừng như không còn sức lực nữa, nhưng ông vẫn ngồi lặng phắc trước bàn viết để hoàn thành cho bằng được truyện ngắn cuối cùng mà tạp chí Văn nghệ Đồng Nai đang in...
Tiếc và đau buồn đó là tâm trạng của tôi, của nhiều người trong gia quyến, thân tộc, của bà con cô bác xóm giềng, của anh em văn nghệ sỹ Đồng Nai đã sống cùng ông, chia sẻ cùng ông những tháng năm sôi nổi và đấy biến động này. Tôi chỉ biết chúc ông ra đi, đến một nơi nào đó thật thanh thản và bình yên giữa ngày đầu thu tháng tám quá ít nắng và nhiều mưa này. Hơn một chục tác phẩm mà ông để lại cho đời như tập truyện ngắn: Mỹ nhân cổ, Bức ảnh, Ánh mắt, Một tiếng chim rừng, Trăng sáng như băng trời biếc xanh…rồi tiểu thuyết Trên dòng Nhật Lệ.v.v... Bóng dáng nhà văn mà ông để lại trên mỗi trang viết còn quá đỗi thân thương, quá đỗi mến yêu, và quá đỗi ấn tượng khiến những người ở lại trên cõi đời này như chúng tôi không thể nào cầm lòng cho được
Nhà văn Trần Thúc Hà và gia đình
Khó có thể nói hết hết ra đây những biến động của cuộc đời ông theo những bước thăng trầm của đất nước. Năm 15 tuổi, ông đã lên chiến khu tham gia bộ đội Việt Minh chống Pháp thuộc tiểu đoàn 18, sư 325. Trong thời gian quân ngũ ông tự học bổ túc cho đến lớp 7. Năm 1957 phục viên về Đồng Hới mưu sinh bằng nghề nhiếp ảnh. Đến năm 1968, ông tình nguyện trở lại quân ngũ. Năm 1975, rời tay súng ông về thị xã Đồng Hới mở tiệm chụp ảnh. Có lẽ do hoàn cảnh lịch sử đưa đẩy ông trở thành một nhà văn. Đặc biệt những trang viết về chiến tranh trong mỗi truyện ngắn của ông hấp dẫn lạ thường, sinh động đến mức ta có thể hình dung được ngay cảnh bom rơi đạn nổ, cảnh tang thương loạn lạc như mới vừa xẩy ra trước mắt ta đó thôi. Lạ lùng thay, ông đi học ở trường rất ít, văn hóa bổ túc hồi đó mới đến lớp 7, nhưng với hơn 2.000 trang viết, với 13 tập sách, ông để lại cho đời những áng văn quá đỗi trang trọng, thanh thoát trong từng câu chữ, thậm chí còn tỏ ra rất thông minh, tinh tế, hóm hỉnh khi vận dụng từ ngữ tiếng Việt. Từ đó ta có thể khẳng định được rằng, thực tế cuộc sống, sự khắc nghiệt của chiến tranh đã cho ông một vốn sống hết sức phong phú, nó phủ đầy lên trang viết của ông toàn những chất liệu hiếm và quý.
Chẳng có ai gian truân mệt nhọc như ông nhưng cũng chẳng có ai may mắn được như ông.Về già không đi lại được. Ở tuổi 80, trần Thúc Hà vẫn miệt mài sáng tác và chuyển hướng sang đề tài lịch sử, và dường như ông càng viết càng hay. Ông rất thận trọng, kỹ lưỡng khi khai thác tư liệu, những sự kiện, nhân vật được ông dựng lại chân thật và gần gũi khiến người đọc dễ đồng cảm, dù ông viết về thời quá vãng (nhà văn Hoàng Ngọc Điệp, Phó Chủ tịch hội VHNT Đồng Nai đánh giá về ông).
Nếu đi theo nghề nhiếp ảnh, Trần Thúc Hà cũng là một tay bấm máy tài ba, cừ khôi. Trong di cảo của ông còn có cả trăm bức ảnh nghệ thuật về chân dung các nhà văn Bình Trị Thiên, ảnh về động Phong Nha, Hoành Sơn Quan, Đèo Ngang, Làng biển Bảo Ninh, sông Gianh, sông Nhật Lệ, rồi mênh mang dòng Kiến Giang…và về vùng đất con người Quảng Bình xưa và nay. Ảnh nghệ thuật của Trần Thúc Hà được in trang trọng ở các sách báo và tạp chí khắp các nơi. Tiệm ảnh của ông ngày đó rất nổi tiếng trên đất Đồng Hới thời sau năm 1975, thu nhập của gia đình ông tương đối khấm khá. Ông sống hiền lành và hào phóng, trái tim ông chứa đầy tình thương yêu bè bạn, gia đình. Ngôi nhà của vợ chồng ông cũng là nơi đi về, tụ họp của nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng như Hoàng Phủ Ngọc Tường, Lâm Thị Mỹ Dạ, Lương Duy Cán, Hải Bằng, Nguyễn Trọng Tạo, Hoàng Vũ Thuật, Ngô Minh, Vĩnh Nguyên, Hải Kì…
Chúng ta vẫn biết nghĩa tử là nghĩa tận, quy luật sinh tồn của tạo hóa là không tránh được, sự ra đi của ông là một mất mát lớn đối với gia đình thân tộc, với xóm giềng, với bè bạn gần xa.
Vĩnh biệt ông, xin vĩnh biệt một nhà văn đáng kính!
Nguyễn Hoài Nhơn