​

Một buổi sáng cuối tháng tám trời chuyển mưa gió, bầu trời xám lại cùng với mưa rải nhè nhẹ trên đường phố Hạ Long. Chỉ có một khoảng thời gian ngắn lưu lại nơi này, tôi theo chân một người chị đến thăm khối nhà nổi bật mang kiến trúc đặc biệt – công trình Bảo tàng Quảng Ninh, với lớp vỏ kính đen tuyền phản chiếu núi non, mây trời và ánh sáng yếu ớt của ngày mưa, như một tấm gương khổng lồ hòa lẫn vào thiên nhiên rộng lớn.

Được mệnh danh là “viên kim cương đen trên vịnh Hạ Long", Bảo tàng Quảng Ninh được kiến trúc sư Salvador Pérez Arroyo lấy cảm hứng từ than đá, một sản phẩm công nghiệp chủ đạo của tỉnh Quảng Ninh – sát bên là Thư viện tỉnh Quảng Ninh cũng nổi bật không kém. Ông còn có nhiều công trình kiến trúc lớn khác được thiết kế tại tỉnh Quảng Ninh như Cung Quy hoạch triển lãm và hội chợ tỉnh, Tháp đồng hồ Hạ Long, Công viên hoa Hạ Long, Cổng tỉnh Quảng Ninh. Bảo tàng, Thư viện và Cung Quy hoạch triển lãm và hội chợ tỉnh, cùng với khung cảnh vừa hùng vĩ, vừa nên thơ của biển Hạ Long đã làm nên một quần thể thiên nhiên – kiến trúc mang tính nghệ thuật hết sức độc đáo và đẹp đẽ.

Bước qua những bậc thang cao và dốc trơn trượt bởi mưa dầm, cảnh quan bên trong khiến tôi quên đi mọi thứ, kể cả bầu trời lộng lên gió mưa. Bộ xương cá voi khổng lồ treo trên trần và mô hình bè Trà Cổ hiện ra, mời gọi du khách dừng lại để thăm thú về một thời kỳ cổ xưa của vùng đất này. Rất nhiều người tập trung ở đây, để nghe người thuyết minh bắt đầu dẫn dắt đi thăm Bảo tàng, vừa để “checking" một địa điểm hết sức nổi tiếng. Tiếp đó, không gian tầng 1 mở ra với hệ thống trưng bày thiên nhiên – nơi các cột giả núi bằng khung thép, kính và màn hình LED, cùng hiệu ứng ánh sáng như dòng nước chảy, khiến tôi tưởng mình đang bước giữa lòng Vịnh Hạ Long thu nhỏ. Thiên nhiên một vùng Đông Bắc mở ra cùng với hàng ngàn mẫu vật côn trùng, thú vật xưa, có nhiều loại nay đã tuyệt chủng. Chúng cho chúng ta đi sâu vào những khu rừng, những hang động xa xưa; thả hồn vào không gian rất lạ rất sâu, và... đi lạc vào thời nguyên thủy kỳ bí, dữ dội với những cư dân đầu tiên, làm nghề đi biển, chài lưới, săn bắt...

Bộ xương cá khổng lồ được trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Quảng Ninh

Ngoài hiện vật được trưng bày trong khung cảnh được tái hiện từ các thời kỳ lịch sử của vùng đất, Bảo tàng Quảng Ninh còn có ứng dụng chuyển đổi số: Bảo tàng ảo, giúp cho người xem cảm nhận trọn vẹn hình khối, màu sắc và cả âm thanh, cảm xúc. Từ đây, cuộc thăm thú Bảo tàng giống như một chuyến đi như thật và rất thú vị khiến tôi đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác.

***

Lên tầng 2, không khí trở nên trang nghiêm hơn. Ấn tượng và xúc động nhất với tôi ở tầng 2 chính là phòng trưng bày về chiến tranh cách mạng – một không gian được thiết kế đặc biệt như khoang máy bay chiến đấu, ánh sáng mờ và âm thanh mô phỏng tiếng bom rơi, đạn nổ khiến tôi như bước vào một giai đoạn ác liệt của lịch sử. Trên các bức tường, hàng trăm bức ảnh đen trắng ghi lại hình ảnh quân dân Quảng Ninh kiên cường chiến đấu giữa mưa bom, bão đạn – từ những trận địa pháo ven biển đến các cơ sở cách mạng trong lòng đất mỏ.

Tôi chăm chú ngắm nhìn những hiện vật còn nguyên dấu vết thời gian: mũ cối móp méo, khẩu súng hoen rỉ, lá thư người lính viết dở, và cả những bản đồ tác chiến do chính tay các chỉ huy vẽ bằng mực tím trên giấy mỏng. Ở một góc trang trọng là danh sách tên các anh hùng liệt sĩ Quảng Ninh, khiến tôi không khỏi xúc động mạnh. Vùng đất du lịch tươi đẹp và  nhộn nhịp hôm nay từng trải qua hơn 1.500 ngày đêm bị máy bay Mỹ oanh tạc, nhưng vẫn kiên cường bắn rơi hơn 200 máy bay và bắt sống hàng chục phi công.

Mô hình hầm lò hiện đại

Quên cả thời tiết mưa gió ngoài trời, bước chân lên tầng 3, tôi cảm nhận được sự ấm áp đặc biệt. Tôi dừng lại khá lâu ở khu trưng bày về người thợ mỏ – nơi ghi đậm dấu ấn người thợ mỏ và ngành công nghiệp than đá Việt Nam – một thế mạnh của tỉnh Quảng Ninh. Nơi đây tái hiện chân thực cuộc sống và lao động của những con người thầm lặng làm nên "vàng đen" cho đất nước. Ngay từ lối vào, tấm bê tông nguyên bản bằng tiếng Pháp cho tôi một ấn tượng đặc biệt về tính chất công nghiệp của Quảng Ninh từ những năm đầu của thế kỷ XX. Bảo tàng trưng bày theo trình tự thời gian, từ ngày thành lập ngành mỏ Quảng Ninh, với đường tải goòng và dụng cụ thô sơ, cho đến vận trình và trang bị ngành than hiện đại. Tôi như một người thợ mỏ mới vào nghề được bước vào một mô hình hầm lò khai thác than thu nhỏ, với ánh đèn vàng yếu ớt hắt ra từ vách đá, âm thanh xe goòng lăn trên ray và tiếng đục đá vọng lại. Những mô hình công nhân mỏ mặc áo bảo hộ, đội mũ bảo hiểm, tay cầm choòng và đèn pin – được dựng sống động như người thật. Có người đang cúi mình đẩy xe than, có người đang khoan sâu vào vỉa đá đen.

Tôi rùng mình khi bước ngang qua những lối hẹp mô phỏng hầm lò sâu, xung quanh tối om, tái hiện tiếng gió rít và tiếng máy móc vọng lại. Trong khoảnh khắc ấy, tôi hình dung ra biết bao mồ hôi, công sức và hiểm nguy mà người thợ mỏ từng trải qua. Không gian còn trưng bày nhiều tư liệu quý, như ảnh, máy đo khí, búa, đèn mỏ… Tượng người thợ mỏ bằng đồng đặt giữa gian phòng, ánh mắt kiên định, gương mặt khắc khổ – như tạc lại cả một thời kỳ công nghiệp oanh liệt của vùng đất mỏ Quảng Ninh.

***

Sau đó, tôi bước sang khu trưng bày văn hóa các dân tộc, nơi chọn ra sáu dân tộc tiêu biểu để kể lại những nét đặc trưng trong đời sống và tín ngưỡng. Cuối cùng là không gian về Bác Hồ, trưng bày các hình ảnh, kỷ vật, tư liệu quý báu – như một lời nhắc về tình cảm sâu nặng của vị Cha già dân tộc với nhân dân Quảng Ninh.

Tôi dừng bước thật lâu tại khu trưng bày các cổ vật quý hiếm – nơi lưu giữ những dấu tích rực rỡ của nền văn hóa cổ xưa vùng Đông Bắc. Những trưng bày lịch sử được thể hiện tinh tế: từ không gian tiền sử, kim khí, đến Đại Việt và khu chuyên đề Yên Tử – Nhà Trần. Mô hình lòng thuyền lớn uốn lượn bằng gỗ tạo nên cảm giác như đang lạc giữa thời gian. Ở đó, tôi tận mắt chiêm ngưỡng những bảo vật quốc gia như Bình gốm Đầu Rằm – một hiện vật gốm có niên đại hàng nghìn năm, được chế tác tinh xảo với hoa văn hình học cân đối và kỹ thuật nung gốm cổ truyền. Kế bên là Trống đồng Quảng Chính, uy nghiêm và oai vệ, biểu tượng của văn hóa Đông Sơn, với mặt trống chạm hình chim lạc, người giã gạo – như kể lại đời sống tinh thần phong phú của tổ tiên.

Hiện vật cọc gỗ trên sông Bạch Đằng thời Trần

Đặc biệt, tôi bị thu hút bởi Hộp vàng Ngọa Vân – Yên Tử, một hiện vật mang đậm yếu tố Phật giáo và cung đình, chạm khắc hình rồng uốn lượn và hoa văn tinh tế trên nền vàng nguyên khối. Bên cạnh đó là Trống đồng thời Trần – một minh chứng cho thời kỳ thịnh trị và hào hùng của dân tộc. Mỗi món cổ vật ở đây không chỉ quý giá về vật chất mà còn chứa đựng những câu chuyện sâu sắc về văn hóa, tín ngưỡng, và lịch sử ngàn đời của Quảng Ninh.

 Ngay cả khi mưa vẫn không ngừng, bầu trời ngoài cửa kính như hòa cùng dòng thời gian lịch sử, tôi cảm giác như được trò chuyện cùng quá khứ. Ánh sáng yếu ớt xuyên qua các lớp kính, chiếu lên những hiện vật vàng trắng, gốm cổ – thật tinh xảo. Những vật quý như Bình gốm Đầu Rằm, Hộp vàng Ngọa Vân – Yên Tử, Trống đồng Quảng Chính, Thống đồng thời Trần... hiện rõ như những câu chuyện sống. Bảo tàng sở hữu hơn 30.000 hiện vật, trong đó 12 bảo vật quốc gia được lưu giữ và trưng bày riêng biệt.

Góc trưng bày dụng cụ lao động sản xuất nông nghiệp cũng khiến tôi vô cùng thích thú. Dưới ánh đèn dịu nhẹ, những chiếc cày, bừa, liềm, nỏ, gùi, giỏ đan tre... được sắp xếp gọn gàng như đang kể câu chuyện về đời sống thường ngày của các dân tộc vùng núi Quảng Ninh. Có chiếc lưỡi cày bằng sắt đã gỉ, có cái gùi tre nặng trĩu dấu thời gian, tất cả đều là hiện vật thật từng được người dân sử dụng trong công việc đồng áng, nương rẫy.

Mỗi hiện vật, dù mộc mạc, thô sơ, nhưng lại chứa đựng sự khéo léo và sáng tạo của con người trong việc chinh phục thiên nhiên. Tôi đặc biệt ấn tượng với bộ nông cụ của người Dao và người Tày, được trưng bày kèm theo những bức ảnh đen trắng về lễ hội mùa màng, cảnh gieo hạt, gặt lúa trên những thửa ruộng bậc thang. Những hình ảnh ấy khiến tôi hiểu rằng, văn hóa không chỉ nằm trong những lễ nghi trang trọng mà còn hiện hữu trong chính nhịp sống lao động cần mẫn và giản dị mỗi ngày.

 Ở cuối hành trình tham quan tầng ba, tôi bước vào một không gian vô cùng trang trọng và xúc động – phòng trưng bày về Chủ tịch Hồ Chí Minh với nhân dân Quảng Ninh. Căn phòng được bài trí giản dị nhưng đầy ấm áp, lấy tông màu trầm làm chủ đạo, gợi cảm giác thiêng liêng như đang đứng trước một phần ký ức thiêng liêng của dân tộc.

Trên các bức tường là hàng loạt ảnh tư liệu quý ghi lại những lần Bác Hồ về thăm vùng mỏ, ân cần hỏi thăm người dân, trò chuyện với công nhân, chiến sĩ và thiếu nhi Quảng Ninh. Có một bức ảnh đặc biệt khiến tôi đứng lặng rất lâu: hình Bác mặc áo kaki, ngồi giữa những người thợ mỏ, nụ cười hiền hậu và ánh mắt đầy tin yêu. Bên cạnh đó là những hiện vật gắn liền với các chuyến thăm của Người như quyển sổ lưu bút, đôi dép cao su, và cả những bài phát biểu Bác gửi tới nhân dân vùng mỏ.

Tranh gò đồng tái hiện đời sống thợ mỏ Quảng Ninh

Dù chỉ là những kỷ vật nhỏ, nhưng mỗi thứ đều mang theo tình cảm sâu nặng và sự quan tâm đặc biệt mà Bác dành cho mảnh đất giàu truyền thống cách mạng này. Không gian yên tĩnh, tiếng nhạc nền vang lên bản "Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng" khiến lòng tôi nghẹn lại – vừa xúc động, vừa tự hào. Ở một góc nhỏ còn có tấm phông “checkin" ấn tượng, chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng 8 và Quốc khánh 2/9 (1945 – 2025) để chào đón du khách đến chụp những tấm ảnh lưu niệm không bao giờ quên...

 Buổi trưa ấy, khi chúng tôi rời Bảo tàng, mưa đã nhẹ và gió đã lắng, trời trong trẻo hơn để dạo bước trên đường phố, ngắm đường phố rộng lớn và cả Khu Quy hoạch nằm chếch phía đối diện, cùng những khoảng xanh tươi của cây cỏ, và đường viền xanh thẫm nhấp nhô của núi đá trên vịnh Hạ Long. Bên ngoài, tấm kính đen vẫn phản chiếu sắc mây và dòng người vội vã, nhưng trong lòng tôi vẫn ấm áp kì lạ. Hình ảnh Bảo tàng Quảng Ninh – khối kim cương đen giữa mưa gió, bên trong là kho tàng lịch sử và văn hóa sống động – trở thành một ký ức đẹp, cho tôi thêm gần gũi và yêu quý vùng đất Quảng Ninh – Đông Bắc xa xôi...