​

​Kỷ niệm 50 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, tỉnh Đồng Nai tổ chức Hội thảo “50 năm nền văn học nghệ thuật (VHNT) tỉnh Đồng Nai" (22.4.2025) và “Lễ Tôn vinh các tác phẩm VHNT tiêu biểu, xuất sắc của văn nghệ sĩ (VNS) Đồng Nai" (25.4.2025). Những hoạt động trọng điểm trên khẳng định vai trò, giá trị của VHNT Đồng Nai trong 50 năm qua; đồng thời đặt ra câu hỏi: “VHNT Đồng Nai phải làm gì trong kỷ nguyên mới vươn mình cùng dân tộc?".
Thành quả 50 năm
50 năm qua, VHNT Đồng Nai được đánh giá là đã khẳng định được vị thế, bản sắc của mình trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Các thế hệ VNS Đồng Nai đã phản ánh sinh động quá trình xây dựng và bảo vệ quê hương, kiên trì sáng tạo, không ngừng tìm tòi đổi mới, góp phần làm giàu kho tàng văn hóa dân tộc. Chặng đường 50 năm qua đã để lại dấu ấn từng thời kỳ khá rõ nét.
Những ngày đầu sau Giải phóng, đội ngũ VNS Đồng Nai đã hăng say sáng tác, phản ánh hiện thực đất nước trong công cuộc khắc phục hậu quả chiến tranh, xây dựng cuộc sống mới với những góp công của những hạt nhân gạo cội từ trong kháng chiến như Lý Văn Sâm, Hoàng Văn Bổn, Anh Hoàng, tiếp lửa cho những Nguyễn Đức Thọ, Đỗ Minh Dương, Nguyễn Thái Hải và các VNS trẻ khác. Giai đoạn này, VHNT Đồng Nai mang đậm chất VHNT kháng chiến, ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng, động viên tinh thần lao động sáng tạo, khắc phục hậu quả chiến tranh, vượt khó vươn lên xây dựng cuộc sống và kiến quốc của nhân dân.
 Từ cột mốc đổi mới tư duy của Đảng năm 1986, VHNT Đồng Nai bước sang thời kỳ đổi mới, thể hiện sự nhạy bén trong phản ánh những chuyển biến sâu sắc của đời sống xã hội. Tổ chức Hội được xây dựng, phát triển với nhiều hội viên mới, hoạt động hiệu quả ở các ban chuyên môn văn, thơ, văn nghệ dân gian, lý luận phê bình, sân khấu, nhiếp ảnh, mỹ thuật… Các hoạt động trại sáng tác, xuất bản, phát hành, liên kết giao lưu văn hóa thường xuyên được phối hợp tổ chức, tạo động lực sáng tạo, bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng đội ngũ, tạo ra nhiều tác phẩm ngày càng đa dạng, phong phú.
Các tác phẩm ở giai đoạn này đề cập mạnh mẽ đến đổi mới tư duy, trước hết là tư duy về kinh tế gắn liền với văn hoá; cùng với đổi mới tư duy về kinh tế là đổi mới tư duy về chính trị, văn hoá, xã hội, tiến hành sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, khơi dậy tiềm năng, thế mạnh và thành tựu phát triển toàn diện ở địa bàn tỉnh, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hóa. Thành quả VHNT Đồng Nai đã được ghi nhận và đánh giá cụ thể qua các báo cáo hằng năm, tổng kết ở các kỳ đại hội, tuyên dương, động viên ở các giải thưởng của tỉnh. Nhiều tác giả Đồng Nai đạt được giải thưởng uy tín ở khu vực và toàn quốc, góp phần khẳng định vai trò, vị thế và giá trị của VHNT trong đời sống xã hội hiện đại.
Nghệ sĩ Nhân dân, Đạo diễn Giang Mạnh Hà - Chủ tịch Hội VHNT Đồng Nai đánh giá tại Lễ Tôn vinh các tác phẩm VHNT tiêu biểu, xuất sắc của VNS, biểu dương 55 tác phẩm tiêu biểu, xuất sắc của các tác giả ở 10 lĩnh vực chuyên ngành đã khái quát những giá trị cơ bản, tiêu biểu, xuất sắc mà các tác phẩm, tác giả đã đóng góp 50 năm qua, khẳng định VHNT Đồng Nai đã từng bước trưởng thành cả về tổ chức, đội ngũ, chất lượng sáng tác và hoạt động giao lưu văn hóa.
Với những thành quả ấy, VHNT Đồng Nai đã phát huy tốt truyền thống cách mạng, phản ánh trung thực công cuộc xây dựng quê hương, đất nước; đa dạng hóa hình thức và nội dung sáng tác: từ văn học, âm nhạc, mỹ thuật, nhiếp ảnh, sân khấu đến điện ảnh, múa, văn nghệ dân gian; tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ, xây dựng đội ngũ kế thừa vững chắc; mở rộng giao lưu, hội nhập, đưa hình ảnh văn hóa Đồng Nai đến với bạn bè trong nước và quốc tế.
Thành quả ấy có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển Đồng Nai, cho thấy VHNT tỉnh Đồng Nai thể hiện rõ là bộ phận đặc biệt tinh tế của văn hóa, đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ thiết yếu của đời sống xã hội Đồng Nai, hướng con người đến chân, thiện, mỹ; phản ánh chân thực, sinh động vùng đất và con người văn hoá Đồng Nai, trở thành động lực to lớn, trực tiếp góp phần xây dựng đời sống văn hoá tinh thần, yếu tố nền tảng xã hội và con người văn hóa Đồng Nai. Mặt khác, khẳng định vai trò tổ chức Hội VHNT luôn đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ Đảng, chính quyền địa phương, có tính chủ động, đổi mới về phương thức hoạt động, đoàn kết tập hợp đội ngũ VNS và phát huy tối đa sức sáng tạo trong hoạt động VHNT.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, vẫn còn tồn tại những hạn chế, VHNT tỉnh nhà phát triển chưa ngang tầm với sự phát triển của địa phương, chưa tương xứng với tiềm năng sáng tạo, chưa đáp ứng đủ nhu cầu hưởng thụ của nhân dân; lý luận, phê bình chưa thành động lực của sáng tác, chưa có nhiều tác phẩm có giá trị về tư tưởng và nghệ thuật; chưa phản ánh sinh động, kịp thời sự phát triển của đất nước và địa phương, nhất là trong công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển bền vững, hội nhập quốc tế. Đặt ra vấn đề: làm gì và làm thế nào để sự nghiệp VHNT tỉnh Đồng Nai phát huy thành tích, nâng cao chất lượng, khắc phục tồn tại, hạn chế để cùng đất nước bước vào kỷ nguyên mới.
Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc
“Kỷ nguyên" là khái niệm về một giai đoạn được đánh dấu bởi những đặc điểm, sự kiện quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng phát triển của tự nhiên, khoa học, văn hóa, xã hội, thể chế… Kỷ nguyên được nói đến để phân định thời gian, khác với khái niệm “giai đoạn" và “thời kỳ" ở chỗ thường không xác định cột mốc thời gian, chú trọng những định lượng làm thay đổi về chất.
Sau kỷ nguyên độc lập, tự do, xây dựng chủ nghĩa xã hội và kỷ nguyên đổi mới của đất nước Việt Nam, kỷ nguyên mới được nhắc đến ở đây là “Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam" với hàm ý tạo sự chuyển động mạnh mẽ, dứt khoát, quyết liệt, tích cực, nỗ lực, nội lực, tự tin để vượt qua thách thức, vượt qua chính mình, thực hiện khát vọng, vươn tới mục tiêu, đạt được những thành tựu vĩ đại.
Theo đồng chí Tô Lâm - Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng ta, thời điểm bắt đầu kỷ nguyên mới là Đại hội XIV của Đảng: Đó là kỷ nguyên phát triển, kỷ nguyên giàu mạnh dưới sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng Cộng sản, xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu. Mọi người dân đều có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, được hỗ trợ phát triển, làm giàu; đóng góp ngày càng nhiều cho hòa bình, ổn định, phát triển của thế giới, hạnh phúc của nhân loại và văn minh toàn cầu. Đích đến của kỷ nguyên vươn mình là dân giàu, nước mạnh, xã hội xã hội chủ nghĩa, sánh vai với các cường quốc năm châu.
Làm gì và làm thế nào?
Để đạt phương hướng, nhiệm vụ vươn mình trong kỷ nguyên mới, trong các khâu đột phát phát triển, đột phá xây dựng đội ngũ và chất lượng nguồn nhân lực là trọng yếu. Trong đột phát về nguồn nhân lực, văn hóa con người là mặt trận quan trọng, VNS là chiến sĩ trên mặt trận ấy. Vậy VNS có vai trò thế nào và cần làm gì cụ thể để bứt phá mạnh mẽ trong hành trình kỷ nguyên vươn mình của dân tộc?
Trước hết, phải là sự nhận thức đúng, tình cảm đẹp và quyết tâm nhập cuộc. Ai không nhập cuộc sẽ bị bỏ lại phía sau. Nhập cuộc bằng sự hiểu biết đầy đủ, lòng yêu nước nồng nàn, khát vọng lớn, trách nhiệm cao, lao động chuyên nghiệp, biết hy sinh và cống hiến, hài hòa lợi ích riêng với lợi ích chung.
Hội được tổ chức tinh gọn bộ máy, hiệu lực, hiệu năng, hiệu quả, đổi mới về phương pháp quản lý và hoạt động, tăng tính tự chủ, lấy tác phẩm làm động lực phát triển, làm thước đo giá trị và cơ sở để đánh giá, đầu tư; nhanh thích ứng với cơ chế thị trường và chính sách đặt hàng.
Văn nghệ sĩ cần được mở lối cho tự do sáng tạo. Có đổi mới quản lý thế nào, tinh giản bộ máy thế nào cũng cần đến chính sách hiệu lực của nhà nước từ khuyến khích, động viên sáng tạo, đặt hàng sản phẩm đến bảo trợ tác phẩm, nhất là đối với những tác phẩm có giá trị tư tưởng, nghệ thuật cao, khó lưu hành thị trường. Trên cơ sở đó, VNS rõ định hướng, rộng đường sáng tạo, sống được bằng tác phẩm của mình.
Hiện còn những vùng, lĩnh vực, chủ đề khó, cần có sự đầu tư, định hướng để VNS sáng tác, tác động đến trái tim, hướng con người đến Chân - Thiện - Mỹ trong kỷ nguyên mới: Hệ giá trị con người Việt Nam, bản sắc Việt Nam, thành tựu của Việt Nam. Thiên chức của VHNT sẽ giúp trái tim với chạm đến trái tim, chắp cánh mọi con tim chạm đến những vấn đề lớn lao của đất nước.
Chức năng phản biện, đấu tranh với cái xấu, cái ác trong VHNT cần được chú trọng; lý luận phê bình hiện còn thái độ e dè, tránh né hoặc mờ nhạt. Khắc phục được hiện tượng này bằng quan điểm nhân văn, VHNT sẽ sắc bén hơn, hiệu lực hơn, đóng góp cho xã hội văn minh tiến bộ trong kỷ nguyên mới nhiều hơn.
Kỷ nguyên mới vươn mình của dân tộc tạo đà cho VHNT thể hiện sứ mệnh cao cả, cùng đất nước và nhân dân bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống trường tồn của dân tộc, giữ gìn ký ức lương thiện, chống lại sự lãng quên lịch sử và con người. Đồng thời, xác lập những giá trị văn hóa cơ bản của con người trong kỷ nguyên mới, tấm gương phản chiếu phẩm giá, lương tri của dân tộc Việt Nam, nhịp cầu kết nối các nền văn hóa nhân loại trong một thế giới hòa bình, văn minh, tiến bộ.
       Văn học nghệ thuật góp phần mở ra tương lai đầy triển vọng trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, công nghệ số phát triển mạnh mẽ và sự biến chuyển nhanh chóng của nền kinh tế văn hóa, VHNT không chỉ bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống mà còn hội nhập và đổi mới mạnh mẽ. Mỗi VNS, nhà quản lý và tổ chức VHNT cần nỗ lực không ngừng trong việc phát triển và đổi mới chính mình, từ đó từng bước khẳng định bản sắc và giá trị của Việt Nam trên bước đường hội nhập quốc tế, vừa hiện đại nhưng giữ được bản sắc.
Thời gian qua, đời sống văn hoá nói chung, VHNT tỉnh Đồng Nai đã đạt nhiều thành tựu quan trọng, nhưng cần tiếp tục đổi mới, tăng tư duy về tầm nhìn khoa học văn hóa cho phù hợp với yêu cầu phát triển và nhịp bước của thời đại.
Trước hết, xác định mục tiêu cho trúng và đúng. Mục tiêu VHNT không chỉ đóng khung ở địa phương mà góp phần phát triển toàn vùng, liên kết vùng; không chỉ phục vụ kinh tế, xã hội “quê em", mà quan trọng là giáo dục truyền thống, làm tăng giá trị văn hóa, quảng bá hình ảnh giàu đẹp của đất nước, của tỉnh nhà.
Đổi mới tư duy về phát triển, kết nối liên vùng. Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt sinh thời rất chú trọng, thường hay nói về kết nối liên vùng để phát huy giá trị văn hóa, lịch sử, nhân văn toàn vùng Đông Nam Bộ. Văn hóa, nghệ thuật không tách rời đời sống văn hóa lịch sử vùng, cận vùng và liên vùng.
Truyền thông đa phương tiện đang thịnh hành, nhưng giá trị di tích văn hóa lịch sử được chuyển tải còn ít quá, chưa đồng bộ, chưa thỏa mãn nhu cầu, vì chưa có trang tin chung, phối hợp chung. Đặc biệt, các sản phẩm truyền thông Đồng Nai và nhiều tỉnh thành đều thực hiện tích cực nhưng còn thiếu sự tích hợp, chia sẻ chung. Khoa học công nghệ thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư mở ra hướng phát huy giá trị của di tích văn hóa lịch sử ở tất cả các lĩnh vực tôn tạo, trùng tu, kết nối liên vùng, liên ngành, truyền thông, quản lý, chia sẻ chung và sáng tạo sản phẩm văn hóa.
Bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên của chuyển đổi số, hội nhập sâu rộng và phát triển bền vững, VHNT Đồng Nai cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hơn nữa: Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần sáng tạo, khai thác sâu sắc các giá trị văn hóa bản địa Đồng Nai trong mối quan hệ với văn hóa dân tộc và thế giới. Ứng dụng công nghệ mới trong sáng tác, quảng bá đưa VHNT đến gần hơn với công chúng trẻ. Xây dựng môi trường sáng tạo lành mạnh, hỗ trợ tác giả phát huy tài năng và bản sắc cá nhân. Đẩy mạnh sáng tác về những vấn đề lớn của thời đại như bảo vệ môi trường, xây dựng xã hội nhân văn, gìn giữ bản sắc dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa.
50 năm VHNT Đồng Nai - một chặng đường đầy tự hào, song cũng đặt ra trách nhiệm to lớn cho thế hệ VNS hôm nay và mai sau. Phát huy thành quả đã đạt được, với niềm tin và khát vọng mới, VHNT Đồng Nai sẽ tiếp tục vươn lên mạnh mẽ, xứng với tiềm năng, thế mạnh, thể hiện vai trò văn hoá, con người Đồng Nai trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc hội nhập và phát triển.

H.V.T
Nguồn: Văn nghệ Đồng Nai số 87 (Tháng 5 năm 2025)