Tháng 6, theo đoàn văn nghệ sĩ Đồng Nai, tôi về thăm cố đô Huế. Nắng, nóng như rang nhưng không ai cảm thấy khó chịu, tất cả vẫn vui như tết và hăm hở trong hành trình khám phá xứ sông Hương núi Ngự……
Tiền sảnh khách sạn Park - View, nơi chúng tôi ở có đặt hai bình hoa sen giấy lớn màu sắc trang nhã rất đẹp khiến tôi chợt nhớ những câu thơ của nhà thơ Nguyễn Thiền Nghi về những ngày tháng Chạp xa xưa, khi người làng Thanh Tiên rộn ràng đưa hoa lên phố:
“Cắm quanh cành hoa thấm gió đông
Cây rơm tháng chạp bước lên đò
Những cánh tay tình tô son phấn
Vươn vào không vây vẩy xuân sang
*
Mạn đò cùng hoa em soi bóng
Thêm một đò hoa rực rỡ trôi
Chòng chành một trời nhan sắc
Bóng đò chèo bóng nhân gian…"
Cũng từ hai bình hoa sen giấy này tôi bỗng nảy ra ý tưởng tìm hiểu về làng nghề sản xuất hoa giấy Thanh Tiên, một trong những làng nghề truyền thống nổi tiếng lâu đời của Huế. Nghĩ là làm, ngay trong buổi trưa Huế đang thiếp ngủ dưới nắng, tôi vội vã lên đường.

Thợ làm hoa giấy Thanh Tiên- Ảnh: B.K.C

Ngày xưa thời tiết Huế vô cùng khắc nghiệt. Nắng, nóng, mưa kéo dài triền miên, lũ lụt xảy ra liên tục nên việc trồng và thu hoạch hoa tươi vô vàn khó khăn. Người dân Huế ít có điều kiện dùng hoa tươi vào việc trang trí nhà cửa hay thờ cúng trong dịp tết. Có lẽ vì vậy mà làng hoa giấy Thanh Tiên đã ra đời. Hoa giấy Thanh Tiên có nhiều màu sắc, có độ bền, giữ được lâu. Khoảng từ rằm tháng Chạp trở đi, hoa Thanh Tiên rộn ràng chuẩn bị vào phố. Ngày xưa phương tiện di chuyển chủ yếu bằng đò ngang, từ bến đò Tiên Nộn qua làng Sình, tới bến đò Bao Vinh. Người bán hoa thường là những phụ nữ trung tuổi, áo dài quá gối màu nâu non, lam đậm hoặc trắng đục bằng vải quyến thô, đầu đội nón lá, tay cầm cây rơm giắt đủ loại hoa màu sắc cam, vàng, xanh, đỏ. Cây rơm là thân tre nhỏ, dài một mét rưỡi, rơm khô được buộc khoảng 1 phần 3 thân tre, hoa giấy được giắt xung quanh. Khách tha hồ ngắm, chọn những cành hoa ưng ý nhất, mua về dùng cho việc cúng kiếng ngày tết. Cuối ngày, bạn hàng mang cây rơm về cho chủ, người chủ sẽ cắm hoa mới vào để hôm sau tiếp tục hành trình lên phố…
Hoa Thanh Tiên lên phố trong những ngày Huế ngập tràn sắc xuân.Tờ mờ sáng từ bến đò Tiên Nộn, đò hoa tấp nập sang sông, cập bến Bao Vinh. Chợ Bao Vinh nép mình bên sông Hương là địa điểm lý tưởng cho việc giao thương buôn bán với nước ngoài trong suốt giai đoạn hưng thịnh nhất dưới thời các chúa Nguyễn. Hoa đơm sắc tỏa đi khắp nơi. Qua cầu Thanh Long, tiếp đến Hàng Bè (nay là đường Huỳnh Thúc Kháng), quẹo xuống Ngã Giữa (nay là Phan Đăng Lưu). Nơi nào cây rơm hoa cũng thu hút khách,nhộn nhịp nhất là ở chợ Đông Ba và phố Trần Hưng Đạo (đường phố chính của Huế).
 Sau này, xe đạp phổ biến, những “bà hàng hoa'' được thay bằng các cô gái quê khỏe mạnh chở hoa trên xe đạp, qua Tây Lộc trong Thành Nội, cuối cùng là chợ Sịa - Quảng Điền. Những chiếc xe hoa nối nhau qua phố mang sắc hoa làm đẹp cho đời, đúng như câu ca “Xanh xanh đỏ đỏ vàng vàng. Cứ đến tháng Chạp cả làng làm hoa".
Làng Thanh Tiên cách Huế khoảng 10 km. Anh Hóa, chủ nhân Cơ sở hoa giấy Nguyễn Hóa ở xóm 12 vui vẻ đón tôi - một người con xứ Huế từ phương xa trở về.. Trước mắt tôi là cả một nhà hoa rực rỡ sắc màu. Không phải là thời gian cao điểm nên cơ sở làm hoa chỉ có anh Hóa và vợ là chị Nguyễn Thị Thanh Tâm ở nhà. Chị Tâm thoăn thoắt cắt, dán và ráp hoa vào cành. Hiện tại Thanh Tiên có khoảng 10 hộ làm hoa, cơ sở của anh Hóa sản xuất hoa quanh năm để phục vụ nhu cầu của khách. Trình độ làm hoa của người làng ngày càng cao, ngoài phương tiện chuyển hoa lên phố bằng đò ngang, xe đạp, ngày nay thương lái thường đánh xe hơi về tận làng để mua hoa. Khoảng 15 năm trở lại đây, ngành du lịch phát triển cùng với nguyên vật liệu làm hoa giấy phong phú, đa dạng hơn nên trình độ người làm hoa cũng được nâng lên, sáng tạo ra nhiều loại hoa hơn. Qui trình làm hoa giấy thủ công từ công đoạn bắt đầu cho đến khi hoàn thành một cành hoa đủ màu sắc, nhiều mẫu mã xem ra cũng rất công phu, có thể nói là nhiêu khê. Người làm hoa phải vô cùng chịu khó, nhẫn nại, tỉ mỉ và phải có trí tưởng tượng phong phú. Trước tiên là khâu chọn tre. Vào khoảng tháng 8 âm lịch, trời tạnh ráo, nắng lên, người ta mua tre về chẻ và phơi trong khoảng 3 ngày. Công đoạn tiếp theo là nhuộm giấy, tạo màu cho hoa, việc này chiếm khoảng 1 tuần đến 10 ngày. Thủa xưa, người ta phải vất vả làm ra màu từ lá của cây hoa hòe (vàng), mồng tơi (tím nhạt), dành dành (cam), sau này giấy được nhuộm bằng bột màu rất đẹp. Hồi đó chợ Đông Ba duy nhất chỉ một hàng bán bột màu chất lượng. Từ năm 2005, thị trường xuất hiện giấy thủ công đủ màu sắc từ Nam Định chuyển vào, Sài Gòn chuyển ra. Từ đó hoa giấy Thanh Tiên ngày càng đẹp rực rỡ.
Thuở xưa người ta dùng lá chuối phơi khô làm dây buộc hoa. Ngày nay, hầu hết các gia đình buộc hoa bằng dây nilon lấy từ bao phân Urê hay bao gạo. Riêng cơ sở Nguyễn Hóa dùng sợi chỉ buộc hoa vào cành nên nhìn cành hoa có vẻ mảnh mai hơn. Ngoài các loại hoa hồng, cúc, lan, hướng dương… cơ sở của anh Hóa còn làm và phân phối hoa sen, loại hoa đẹp, thanh cao, biểu trưng cho sự trong sạch, thuần khiết. Anh Hóa cho biết, từ nhỏ anh đã thấy hoa sen giấy xuất hiện ở làng. Mười tuổi anh bắt đầu học ông nội cách làm hoa giấy. Năm nay 66 tuổi, anh đã là đời thứ tư của dòng họ Nguyễn làng Thanh Tiên theo nghề làm hoa. Năm 2006, anh may mắn gặp được anh Thân Văn Huy, một họa sĩ có tài, hai người kết hợp cùng nhau làm hoa sen giấy và nhiều loại hoa khác.Thời gian đầu cành sen không được mềm mại do được làm bằng cây hóp nhỏ và yếu, thân thẳng nên khi thành phẩm nhìn còn thô, không đẹp mắt. Năm 2008, cơ sở Nguyễn Hóa đã thay thân sen bằng cây mây mảnh mai, nhẹ, có độ cong tự nhiên nên thành phẩm nhìn rất mềm mại uyển chuyển. Riêng lá sen được làm bằng giấy A4, nhuộm màu xanh lá cây. Bắt đầu từ đây hoa giấy Thanh Tiên phát triển liên tục cho đến nay (2025).

B.K.C

​Nguồn: Văn nghệ Đồng Nai số 90 (Tháng 8 năm 2025)