​

​Tản mạn về tết Nguyên đán

Việt Nam có nhiều lễ tết, nhưng tết Nguyên Đán là tết lớn nhất so với các lễ tết khác trong năm, còn gọi là Tết Cả. Tết Nguyên Đán rất phù hợp với đời sống của nông dân, vì đó là thời gian mà mùa màng đã kết thúc, mọi người được nhàn rỗi nghỉ ngơi, vui chơi, thăm viếng nhau sau một năm lao động cần cù vất vả.

Tết Nguyên Đán trước hết là tết của gia đình, theo truyền thống tâm linh và tín ngưỡng thì ba ngày Tết Việt Nam sẽ có ba sự gặp gỡ rất quan trọng ở trong ngôi nhà: Thứ nhất, là sự gặp gỡ giữa các vị “thần linh", nhưng các vị thần linh này không cao xa, không huyền bí mà ngày ngày ở ngay trong gia đình, đó là các vị tiên sư hay nghệ sư (tức vị tổ sư đầu tiên đã dạy nghề mình đang làm), tiếp đến là Thổ Công (Thổ Địa) - vị thần giữ đất, trông coi đất nơi mình ở. Sau đó là Táo Quân - vị thần đã chăm sóc, giúp đỡ việc nấu ăn cho mọi người trong gia đình, mặc dù ngày 23 tháng Chạp ông lên chầu trời nhưng tới ngày 30 Tết cũng về vui vầy với các gia thần. Thứ hai, là sự gặp gỡ của Tổ tiên, ông bà… đã khuất. Tết đến hương hồn cũng về sum họp với con cháu (theo sự tưởng tượng của người đời). Thứ ba, là cuộc gặp gỡ của những người trong gia đình. Dù ai đi bất cứ đâu, làm bất cứ nghề gì, hàng năm mỗi khi Tết đến - Xuân về cũng mong muốn được trở về sum họp gia đình trong ba ngày Tết. Mọi người được quây quần bên nhau dưới bóng hương hoa nghe kể chuyện về thời xưa, chuyện đời, chuyện người sau một năm gặp lại. Ngày Tết còn là dịp để mọi người đi thăm hỏi chúc nhau từ bà con, họ hàng, làng xóm đến thầy cô, bạn hữu... Ngày Tết Việt Nam cũng có thể gọi là ngày nhớ ơn, tạ ơn, ngày hội đoàn tụ, đoàn viên rất đẹp.

Đến con rắn trong tín ngưỡng tôn giáo

Từ thời cổ xưa con rắn đã được xem là biểu tượng linh thiêng. Theo Kinh thánh đạo Cơ đốc thì con rắn là hiện thân của quỷ satan đã quyến rũ bà E-Và ăn trái táo cấm khiến cho con cháu về sau phải mắc tội nguyên tổ. Còn theo tích nhà Phật thì mỗi khi Đức Phật bước ra khỏi hang trong tư thế “tham thiền nhập định" thì bầy rắn hổ mang sẽ tụ tập quanh người, chụm đầu lại với nhau để che nắng cho Đức Phật. Ngoài ra, các nhà khảo cổ còn tìm thấy biểu tượng rắn trong các chữ tượng hình của người Ai Cập cổ xưa và một pho tượng Nữ Thần rắn nổi tiếng tại ngôi đền Knossos trên đảo Crete (Kríti) của đất nước Hy Lạp. Tại đất nước Thái Lan, người dân lại tin rằng rắn hổ mang là "rắn thiên thần" biểu tượng của sự may mắn, có thể mang lại sức khỏe dồi dào và tài lộc thịnh vượng cho con người. Vì vậy khắp đất nước Thái Lan có rất nhiều ngôi đền thờ rắn được xây dựng… Đó là những minh chứng trong lịch sử xã hội tín ngưỡng con rắn như thần linh phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới.

Và rắn trong đời sống dân gian

Ở Việt Nam biểu tượng rắn là hình tượng khá quen thuộc trong đời sống văn hóa dân gian, hình tượng rắn xuất hiện rất đa dạng. Ngoài ra, rắn còn là đối tượng được quần chúng ví von trong đời sống văn hóa dân gian khá sinh động. Chẳng hạn, khi nói về tính cách, hành động con người với những câu nói như: “Thẳng như rắn bò", “Khẩu xà tâm Phật tính Trương Phi", “Thao láo như mắt rắn ráo", kêu la “Oai oái như rắn bắt nhái", gân cổ cãi cọ “Bạnh cổ như cổ hổ mang", người phản bội thì dùng từ “cõng rắn cắn gà nhà"... Hình tượng rắn còn được nhắc đến trong trò chơi “Rồng rắn lên mây" của trẻ con; rắn còn được dùng để chỉ sự may rủi với câu “Hễ đi gặp rắn thì may, về nhà gặp rắn thì hay phải đòn"… Về tri thức dân gian thì từ xa xưa, nhân dân ta đã biết bắt rắn để ngâm rượu theo từng bộ bình rượu tam xà (gồm hổ mang, rắn cạp nong, rắn ráo) hoặc ngũ xà (thêm rắn hổ trâu và rắn ba chỉ). Những loại rượu thuốc rắn được xem là thuốc bổ và chữa được các bệnh tê thấp, đau các khớp xuơng. Nọc rắn có thể trị được các triệu chứng tê thấp, viêm khớp, viêm dây thần kinh, giảm đau và bệnh phong. Con rắn còn là biểu tượng của ngành y học hiện nay.

Trong phong thủy, con rắn thường được gắn với biểu tượng của sự thông minh, trực giác nhạy bén và khả năng thích nghi vượt trội. Tuy nhiên, nó cũng mang nét bí ẩn, khéo léo, đôi khi khó lường. Trong ngũ hành, tuổi Tỵ thuộc nhóm Hỏa, mà năm 2025 lại là năm của Mộc Âm - biểu tượng của cỏ, hoa, dây leo. Hình ảnh Mộc Âm kết hợp với hành Hỏa của rắn tạo nên một bức tranh đầy màu sắc: ngọn cỏ cháy rực, tượng trưng cho sự phát triển mạnh mẽ và những thay đổi không ngừng. Năm nay được dự đoán là thời kỳ khởi đầu của những sáng tạo và đổi mới, đặc biệt là trong công nghệ và những lĩnh vực liên quan đến trí tuệ nhân tạo. Nhưng ngọn lửa này cũng đi kèm thử thách: nếu không biết cách kiểm soát, nó có thể “thiêu rụi" cả những thứ đáng giá. Một điều đặc biệt ở năm Ất Tỵ là năng lượng Hỏa mạnh mẽ sẽ ảnh hưởng lớn đến mọi người. Nếu lá số Bát Tự của bạn thiếu Hỏa, đây sẽ là năm của sự may mắn và cơ hội. Nhưng với những người đã có Hỏa mạnh, cần chú ý cân bằng, tránh để năng lượng này trở nên quá mức và gây ra áp lực không cần thiết.

Tóm lại, con rắn tuy làm nhiều người sợ hãi nhưng lại là biểu trưng cho sự minh triết, trí tuệ (trên mão miện của các Pharaon Ai Cập) và sự kiên nhẫn. Con rắn giúp ta liên tưởng đến sự chờ đợi, đúng thời điểm, biết cách thích nghi và không ngừng đổi mới bản thân. Năm Ất Tỵ là thời điểm để mỗi người học hỏi từ loài rắn: quan sát, điều chỉnh, và kiên định với mục tiêu. Chỉ cần linh hoạt và biết cách tận dụng cơ hội, thì ai cũng có thể vượt qua thử thách và đạt được thành công trong năm mới với linh vật con rắn.

N. T. K

Nguồn: Văn nghệ Đồng Nai số 83-84 (Tháng 01 & 02 năm 2025)