​

“Thả đực” lựa chọn riêng là cách nói của nông dân khi phải thụ phấn nhân tạo cho hoa sầu riêng. Theo chu kỳ sinh trưởng, thì hoa riêng tư nhuỵ vào thời điểm từ 18 giờ đến 22 giờ mỗi ngày, đây là thời điểm “Hạ Huyền” ^(*) , rất tốt cho hoa sầu riêng đậu trái.
Sầu riêng thuộc loài có hoa lưỡng tính, có nhị đực và nhụy cái trong cùng một hoa nhưng hoa rất ít khi tự thụ phấn bởi nhị đực và nhụy cái không phóng cùng một lúc (tự động bất tương hợp). Do mùi hương thơm thơm mạnh nên hoa sầu riêng dễ dàng thu hút các loài côn trùng như ong, bướm, bướm, kiến ​​trúc... Tuy nhiên, những loài này thường xuất hiện vào lúc ban ngày, khi hạt phấn chưa sẵn sàng. Nên ở những khu vườn riêng chất lượng cao, nông dân trồng riêng thường chọn cách thụ phấn nhân tạo. “Thả đực" cho hoa sầu riêng là giải pháp tốt nhất giúp tăng năng suất, chất lượng trái, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất cho người làm vườn, tăng khả năng đậu trái, giúp cây cho trái nhiều, mẫu trái đẹp và chất lượng ngon, năng suất cao, đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.
Được lão nông Ba Đảo (Thôn Bàu Nghé, xã Phước Tín, thị xã Phước Long, tỉnh Bình Phước cũ), đưa tôi đi tham quan trang trại khu bảo tồn gần 30 ha theo tiêu chuẩn GlobalGap (Nông nghiệp tốt thế giới), ông ấy tôi bằng xe honda, đặt sau ông tôi thấy bát ngát những hàng thẳng thắp tắp đang tăng cường cho mình. Nhìn thấy nhiều nông dân phun thuốc bảo vệ thực vật bằng máy phun công, tôi phóng khoáng, không biết bất cứ lúc nào mới phun kín 30 ha riêng biệt này. Không để tôi tự do lâu dài, ông Ba Đảo giải trí thích: “Dưới mắt thuốc bảo vệ vật vật cũng phải làm thủ công thôi, vì có những vi sinh vật nằm dưới bảo vệ lá, trong trượt lá, máy phun thuốc trên cao không thể tới được. nên cũng rất thuận tiện cho việc bảo vệ cây riêng không bị côn trùng xâm hại".

Công nhân thư giãn cho đàn ông yên tĩnh riêng tư - Ảnh Hoàng Long
Về đến nhà máy chế biến riêng làm chủ sở hữu, tôi càng sớm phục vụ quy trình sản xuất thư giãn kín đáo của ông, trong đó nhiều nông dân ở khu vực này cũng thầm cảm ơn ông vì đã có địa chỉ tin cậy để tiêu thụ hết sức dành riêng cho bà con. Trong kho chứa riêng sầu trái, hàng tấn riêng đầy ắp những trái đều đều, tròn trịa, chắc chắn rằng lượng cũng gần như nhau, nhìn rất đẹp mắt. Chúng tôi tấm tắc khen ai khéo chọn những mẫu trái cây đẹp như vậy. Không phải chờ lâu, cầm múi riêng chín đầu mùa trên tay, ông Ba Đảo cho biết:“để có được những trái sầu đều ổn như thế này, người nông dân phải chăm sóc sớm hôm nay. Trước đây, nông dân yên tĩnh riêng mặc mặc cho trời đất, lưu tiết, việc thụ phấn cho riêng là rất tự nhiên, nên kết quả cho trái sao thì như vậy.Trái lại sẽ bị kẹt, biến dạng, không đều hộc là do quá trình diễn ra không hoàn toàn.Ngày nay, ngoài ứng dụng khoa học kỹ thuật, nông dân đã tìm ra nguyên lý “thụ phấn nhân tạo” cho riêng mình nên kết quả cho trái có thể theo ý muốn ở đây, tất cả sản phẩm trái riêng có được như hôm nay, là kết quả của “thụ phấn nhân tạo” đó.Ông gọi cách “thụ phấn nhân tạo” đó là “thả ngựa” cho hoa sầu riêng. Vào mùa dành riêng ra hoa sầu cũng là thời điểm bật nhất cho nông dân làm nhiệm vụ “thư đực” cho hoa sầu riêng. Từ chiều tối, từng nhóm công nhân nữ, với đồ bảo hộ lao động chỉnh tề, trên tay mỗi người cầm cái lông gà hoặc móng mềm, sợi mảnh như nhung nylon, móng bông cỏ… là dụng cụ quét để thụ phấn cho hoa riêng. Trong thời gian này, nhà vườn dùng móng ngựa quét lăn đều xung quanh các cụm hoa để phấn hoa đều vào đầu nhụy, cần nhẹ nhàng tránh làm tổn thương hay lốc xoáy nhụy, làm tổn hại đến kết quả đậu trái.  

Ở từng hàng cây sầu riêng thẳng tắp, ánh đèn đèn pin loé sáng xuyên qua từng thời gian là mỗi công nhân làm nhiệm vụ “thả đực” cho hoa, cần phải châm theo từng cụm hoa sầu chải chuốt cho đến hết đêm, khi hoa sầu riêng đi ngủ cũng là lúc công nhân ra về, chuẩn bị cho những đêm “thả chuồng” sau nữa. Hoa đặc biệt nở rộng vào ban đêm, từ 18 giờ đến 22 giờ. Khi hoa nứt ra sẽ để lộ 5 đài hoa gắn liền với 5 cánh hoa có màu sắc khá giống với kết quả thịt. Sau khi quét phấn khoảng 8 đến10 cây, cần thay nền mới làm nhụy hoa có tiết ra dịch mật làm phấn hoa Gói chặt vào nền, không bám vào các nhụy khác. Thời điểm nở hoa trên cùng một cây từ 7 đến 10 ngày, vì vậy trong cùng một cây chỉ nên phấn phấn bổ sung 4 đến 5 ngày liên tục khi hoa nở rộng nhất. 
Nhờ cách thụ phấn hoa sầu riêng nhân tạo này mà riêng vườn ông Ba Đảo luôn đạt được chất lượng xuất khẩu. Trong lúc nhiều vườn riêng biệt đang thiết kế vì giá cả xuống thấp, hàng thân thiện chất lượng, thương lái không tiêu thụ… thì vườn riêng Ba Đảo với sản phẩm chất lượng cao từ lâu khẳng định thương hiệu trong khu vực đã và trên thế giới. Những trái chất lượng rẻ tiền thì được nhà máy tiêu thụ tạo ra nhiều sản phẩm riêng khác, chẳng hạn như bánh ngọt riêng, kem riêng, chè tam hợp riêng, riêng sữa thăng hoa, sầu riêng cấp đông nhanh, riêng biệt đóng khay, sầu riêng cấp đông nguyên trái… lần như “ra khơi” phục vụ nhu cầu của bạn bè khắp năm trên châu thế giới.
Vùng đất Phước Long, Bình Phước (cũ) là một vùng đất mới nên rất phù hợp cho cây trồng riêng phát triển tốt, nhiều nông dân ở đây đã chọn cây trồng riêng làm cây chủ lực cho sự nghiệp làm nông của mình. Mong rằng, “Thủ phủ” riêng Bình Phước luôn khẳng định thương hiệu trong khu vực và trên thế giới, góp phần thúc đẩy kinh tế nông nghiệp địa phương phát triển bền vững.

HL

^{_______________________}

^(*) Hạ huyền là thời điểm rụng trứng (xổ nhuỵ) theo cách nói dân gian.  

Nguồn: Văn nghệ Đồng Nai số 89 (Tháng 7 năm 2025)