Lâu lắm rồi, năm nào bố tôi cũng dành hẳn một phần đất trong vườn nhà để trồng rau mùi. Phong tục quê tôi vào ngày 30 Tết dù bận đến mấy mỗi nhà đều nấu một nồi nước mùi già để cả nhà cùng “tống cựu nghinh tân", chào đón năm mới với nhiều hy vọng về sự may mắn. Bố tôi, một người nông dân có tâm hồn nghệ sĩ luôn nắm bắt cơ hội vừa làm, vừa hưởng thụ lại vừa có thu nhập ấy.

Để có được những cây rau mùi già vào dịp Tết, cuối thu đã phải xuống giống. Hạt mùi khô cất trên gác bếp được bố mang xuống sàng sảy. Những hạt mùi hình tròn nhỏ bé, khô queo, đường kính chỉ bằng chiều ngang của hạt gạo, sau những ngày nằm im trong túi vải trên gác bếp chỉ chờ dịp được giải phóng ra giần, sàng là tỏa mùi thơm ngào ngạt. Chị em tôi ngồi quanh mẹ, háo hức nhìn những hạt mùi màu nâu vàng, hình dạng như những chiếc đèn lồng thu nhỏ xoay tròn, múa lượn, tung lên, hạ xuống trên mặt giần, sàng. Sau khi lựa những hạt mẩy, chắc, hạt mùi được rải đều ra mẹt; mẹ lấy một chai thủy tinh lăn nhè nhẹ để hạt tách làm đôi, mẹ giải thích có tách như vậy hạt mới có thể nảy mầm. Hạt mùi được ngâm trong nước ấm cho no nước thì vớt ra, ủ khoảng một ngày rồi đem gieo.

Một tháng, khi lá trên những cành xoan đã trút hết, những lá bàng chuyển sang màu đỏ ối thì những mầm mùi non yếu ớt mới từ từ nhô lên. Hai lá mầm mỏng tang, xanh mướt, run rẩy dưới những giọt nước vòi sen. Nhanh lắm, qua một tuần thì những cây mùi non lớn như thổi từng ngày. Luống mùi với chi chít những ống rơm ngang, dọc được rải để chống cỏ dại và giữ cây ngày nào đã được phủ một màu xanh của lá. Đây cũng là lúc rau diếp, rau xà lách và cà chua bắt đầu được thu hoạch, vậy nên mỗi sáng, bố mẹ tôi dậy sớm, ra vườn tỉa thưa luống rau mùi để hai chị em tôi mang ra chợ bán cho người trong làng, trong xã mua về ăn kèm với rau sống, chấm nước cà chua. Lúc chị em tôi ngủ dậy, đã có rổ rau mùi rửa sạch, bó gọn, mỗi bó to bằng ngón tay cái cho hai chị em vui vẻ bưng rổ rau ra chợ bán làm vốn riêng. Năm xu, một hào hay bao nhiêu một bó, tôi không nhớ, chỉ nhớ giá trị rổ rau khi ấy với chị em tôi lớn lắm, trẻ em ngày nay dẫu có được cho tiền triệu cũng chẳng thể vui bằng.

Khoảng một tuần như thế thì việc tỉa thưa mấy luống rau hoàn thành. Những cây còn lại được bố tôi tiếp tục chăm sóc, thậm chí còn kỹ càng hơn trước để chuẩn bị cho lần thu hoạch mang tính quyết định tiếp theo, đó là rau mùi già.

Tháng mười một, cây bắt đầu chựng lại; khi những lá mới trên ngọn cây phát triển như những lá kim cũng là lúc thân cây cứng chắc, chuyển từ màu xanh non sang màu tím nhạt và tạo nên những gióng, đốt. Đi ngang luống mùi lúc này đã thấy hương mùi thơm nồng nàn. Rồi những chùm nụ trồi lên, xanh non, li ti như những chùm bóng bay tí hon màu lam. Mỗi kẽ lá kim là một chùm nụ, liên tiếp từ khoảng giữa thân cây, kéo dài lên tới ngọn. Cuối tháng thì cây đã cao ngang đầu gối người lớn, những nụ hoa cũng nở, phủ trắng luống mùi, góc vườn bây giờ đã ngào ngạt hương thơm và dàn hợp xướng đặc biệt chào đón mùa xuân cũng bắt đầu. Góc vườn, nơi có những luống mùi như trở thành một thế giới khác: Lãng mạn, thơm tho và kỳ ảo, chẳng phụ những công đoạn tỉ mẩn và khoảng thời gian dằng dặc chờ đợi của cả người và cây.

Nếu như các loài hoa nở thường thu hút ong và bướm thì hoa mùi nở lại thu hút một loài đặc biệt mà hiện nay gần như thiếu vắng, loài chuồn chuồn kim. Bởi lẽ hoa mùi nhỏ bé nên chỉ thích hợp với loài côn trùng tí hon này. Những chú chuồn kim màu đen đen với những khoang trắng, thân hình dài như một chiếc máy bay tí hon, bộ cánh bé nhỏ, mỏng tang và những chiếc chân nhỏ như sợi tóc hết đậu lại bay, nhí nhảnh, dập dờn. Chẳng biết có ngoa không nhưng tôi thấy, xét về mức độ điệu đà thì chuồn chuồn kim bằng cả chuồn chuồn và bướm cộng lại. "Kim kỉm kìm kim", chị em tôi vừa đuổi bắt chuồn chuồn kim vừa gọi giữa phảng phất hương mùi.

Những luống mùi giờ đây không cần chăm sóc nữa bởi đã có mưa và rễ cây cũng phát triển rất sâu trong đất, đủ sức nuôi cây và chờ bàn tay người thu hoạch.

Thu hoạch cây mùi già chỉ tiến hành duy nhất một ngày, đó là ngày Ba mươi tháng Chạp. Từ chiều hôm trước bố tôi đã chọn một nắm dây rơm; những sợi rơm dài, vàng và đều nhau thoang thoảng mùi thơm của lúa mùa. Bố vuốt thẳng, xấp nước cho mềm để làm dây buộc. Lại tưới luống mùi cho thật đẫm nước để giúp đất mềm, tiện việc thu hoạch. Quang gánh cũng được chuẩn bị sẵn để ngày mai thực hiện sứ mệnh quan trọng mỗi năm chỉ có một lần, đó là mang mùi ra chợ.

Sáng sớm ngày Ba mươi, rét căm căm nhưng bố mẹ tôi vẫn dậy thật sớm, thắp cây đèn dầu ra vườn nhổ mùi già. Nhổ mùi già phải nhổ từng cây; mấy ngón tay lần đến sát gốc, nhổ lên từ từ để kéo theo càng nhiều rễ càng tốt, đặc biệt là chiếc rễ chính. Có lẽ với cây rau mùi, ngay cả khi chúng đã rất già, rất cứng thì mọi cư xử của con người với chúng vẫn phải khéo léo, nhẹ nhàng bởi rễ mùi, hoa mùi mới là những bộ phận quan trọng làm cho mùi hương của nồi nước tắm ngào ngạt bay xa.

Khi chị em tôi thức dậy thì gánh rau đã sẵn sàng. Màu trắng của rễ, màu tím của thân, màu xanh của lá non hay màu vàng úa của những chiếc lá già, và cả màu trắng của những chùm hoa làm cho đàn chuồn chuồn kim chắc hẳn vẫn còn tiếc nuối, cứ líu ríu, vấn vít quanh đôi quang gánh. Ăn sáng qua quýt, chị em tôi mặc thêm áo ấm, hớn hở đi chợ theo bước chân nhịp nhàng quang gánh của mẹ. Một phần nhỏ của số tiền bán rau mùi trong suốt mùa thu hoạch sẽ là vốn riêng của hai chị em.

Háo hức lắm nhưng hai chị em tôi vẫn thấy ngại ngùng với bạn bè đi chơi chợ Tết nên bao giờ đi bán cũng phải có chị, có em. Mẹ sẽ chọn một chỗ khô ráo, không cần vào giữa chợ bởi bao nhiêu năm, rau mùi già là mặt hàng chỉ chị em tôi bán. Bố mẹ tôi đã rất khéo léo bó những bó mùi đều nhau và phù hợp với mệnh giá một đồng tiền nào đó, phù hợp với túi tiền sắm Tết còm cõi của các chị, các mẹ. Vậy nên người đến chỉ việc đếm bó, trả tiền mà không cần phải tốn công lựa chọn; chẳng mấy chốc, gánh rau mùi già được bán hết veo. Tiền thu về cũng kha khá, để mẹ có thêm tiền sắm sang cho ngày Tết của gia đình còn chị em tôi được đi sắm Tết. Sẽ luôn là một phong mứt mà mê nhất trong đó có mấy viên kẹo trứng chim; một phong pháo tép màu hồng đỏ; một cây dừa cảnh để trang trí bàn thờ được làm từ những đoạn phim hỏng cuốn theo hình chóp hay vài cành hoa trang trí được làm từ những chiếc lông gà nhuộm xanh đỏ, sinh động và lạ mắt.

Thật lạ, đói là thế, rét là thế và những hàng quà ở chợ ngon là thế, thèm đến thế và tiền trong túi nhiều đến thế mà chẳng bao giờ chị em tôi mua cho riêng mình một món gì bao giờ. Cứ thế, những mùa rau mùi đi qua, những mùa xuân đến rồi đi, chỉ có tuổi tác là ở lại.

Hai cô bé bán mùi già ở chợ làng năm xưa, giờ khớp gối đã lộp khộp theo mỗi bước chân đi. Người nông dân có tâm hồn nghệ sĩ luôn trồng mùi vào dịp cuối năm đã thành người Thiên cổ mấy chục năm rồi. Và người gánh gánh rau mùi với những bước chân nhịp nhàng ngày Tết đã là cụ bà chín mươi, suốt ngày chống gậy lộc cộc vào ra, chỉ mong đến cuối tuần để được gặp mặt những cô bé bán rau mùi thuở ấy. Bao nhiêu năm qua, nhưng mỗi dịp Tết đến xuân về, tôi vẫn thấy hiển hiện trước mắt mình hình ảnh hai bé gái gầy còm nơi góc chợ, khuất sau đôi quang gánh mùi già cao chất ngất.

Vẫn thấy những chùm mùi già bung nở như những chùm bóng bay trắng tinh khôi, thơm ngạt ngào chuẩn bị thả lên bầu trời; thấy ánh đèn le lói nơi góc vườn một ngày tháng Chạp.

Vẫn nghe tiếng nói chuyện rì rầm của mẹ, cùng cha trong buổi sớm mai giữa khí trời rét buốt, lắc rắc mưa xuân; nghe tiếng nổ lẹt đẹt của phong pháo tép treo trước hiên nhà khiến con mèo mướp giật mình hoảng hốt trốn sâu vào gầm giường.

Và, vẫn thấy, rõ lắm chú chuồn chuồn kim cánh mỏng chập chờn múa lượn trong những giấc mơ xuân yêu dấu của tôi.

T.O

Nguồn: Văn nghệ Đồ​ng Nai số 83-84 (Tháng 01 & 02 năm 2025)