Cách đây 120 năm, ngày 02/4/1904, người chiến sĩ cộng sản Nguyễn Lương Bằng sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu nước tại Hải Dương. Năm 21 tuổi, chàng thanh niên yêu nước đã đi Quảng Châu theo tiếng gọi của Tổ quốc, anh được gặp lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và được kết nạp vào Hội Việt Nam cách mạng thanh niên (HVNCMTN). Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt thay đổi trong cuộc đời hoạt động cách mạng của anh.
Trải qua hơn nửa thế kỷ hoạt động cách mạng dưới ngọn cờ của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nguyễn Lương Bằng đã có những cống hiến to lớn cho sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc. Trong cuộc đời hoạt động cách mạng, dù trong bất cứ hoàn cảnh khó khăn, gian khổ, kể cả những năm tháng bị tra tấn dã man trong nhà tù thực dân, Nguyễn Lương Bằng vẫn tuyệt đối trung thành với lý tưởng cách mạng, vẫn một lòng một dạ giữ vững khí tiết sắc son với Đảng và Nhân dân.
Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng chí Nguyễn Lương Bằng (người thứ 1 hàng ngồi, từ trái sang phải) cùng các đồng chí lãnh đạo Đảng tại chân đèo De, xã Tân Trào, huyện Sơn Dương năm 1951 (Ảnh tư liệu)
Từ một thanh niên yêu nước, Nguyễn Lương Bằng đã sớm được giác ngộ, trở thành một trong những chiến sĩ đầu tiên của HVNCMTN từ năm 1925. Sau khi hoàn thành khóa huấn luyện, Đồng chí đã về nước hoạt động để thiết lập hệ thống liên lạc, truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin và mở rộng phong trào cách mạng. Chỉ trong một thời gian ngắn, ông đã thể hiện vai trò là một trong những người tổ chức thắng lợi việc truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng cách mạng của Nguyễn Ái Quốc vào trong nước, xây dựng thành công các cơ sở cách mạng của HVNCMTN cũng như thiết lập thành công hệ thống giao thông liên lạc trong nước với nước ngoài trong những hoàn cảnh vô cùng khó khăn, trước sự truy sát của kẻ thù. Nguyễn Lương Bằng đã tình nguyện đi vào phong trào “vô sản hóa", góp phần thúc đẩy sự kết hợp chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng cách mạng Nguyễn Ái Quốc với phong trào công nhân và phong trào yêu nước ở nước ta, đẩy nhanh quá trình vận động tiến tới thành lập Đảng - Đội tiền phong của giai cấp công nhân và của cả dân tộc. Nguyễn Lương Bằng là một trong những người tiên phong trong công tác vận động công nhân, binh lính và đã thành công trong việc hình thành các tổ chức đầu tiên của công nhân và binh lính người Việt Nam yêu nước ở nước ngoài.
Trải qua quá trình hoạt động cách mạng đầy cam go, thử thách, Nguyễn Lương Bằng đã từng bước trưởng thành: Từ hội viên của HVNCMTN, được kết nạp vào An Nam Cộng sản Đảng tháng 10 năm 1929 tại Hương Cảng (Trung Quốc) và trở thành một trong những Đảng viên Cộng sản đầu tiên của Đảng. Trong Điếu văn đưa tiễn Nguyễn Lương Bằng về nơi an nghỉ cuối cùng, BCH Trung ương Đảng khẳng định: “Đồng chí là một người cộng sự đắc lực của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc xây dựng Đảng ta, giáo dục đảng viên, chăm lo sự vững vàng của Đảng về tư tưởng và tổ chức". Với phẩm chất, tài năng và uy tín của mình, Đồng chí là người tiên phong trong tổ chức thực hiện nhiều nhiệm vụ mới của cách mạng mà Đảng, Nhà nước, Nhân dân giao phó. Đồng chí là người đầu tiên được Đảng giao thực hiện nhiệm vụ phụ trách tài chính cho Đảng và Mặt trận Việt Minh trong những năm tháng khẩn trương chuẩn bị cho Cách mạng Tháng Tám. Đồng chí cũng là người đầu tiên phụ trách công tác kinh tế - tài chính của Đảng trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược; người đầu tiên tổ chức, xây dựng và là Tổng Giám đốc đầu tiên của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam (nay là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) được Quốc hội bầu làm Phó Chủ tịch nước.
Những cống hiến của đồng chí Nguyễn Lương Bằng đã góp phần quan trọng vào những thắng lợi to lớn của cách mạng Việt Nam trong thế kỷ XX; góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng, xây dựng Nhà nước ta trong sạch, vững mạnh, thực sự là Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân; củng cố, nâng cao niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và con đường cách mạng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lựa chọn. Trong hoàn cảnh, điều kiện hết sức khó khăn, phức tạp của quá trình vận động cách mạng như: Khi Đảng ta chưa ra đời hay trước sự đàn áp của chế độ thực dân, phong kiến đối với cách mạng nước ta (trước năm 1945); trước thử thách “ngàn cân treo sợi tóc", tài chính “trống rỗng" của công cuộc xây dựng và bảo vệ chế độ mới, chống thù trong giặc ngoài (1945-1946), cũng như trước những gian khổ, khốc liệt của hai cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm và sự phức tạp của quan hệ quốc tế (1947-1975),… Đồng chí luôn thể hiện được vai trò của người chiến sĩ tiên phong, nhà lãnh tài năng với những cống hiến to lớn trong việc tổ chức xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước mới ở nước ta.
Bằng chính sức lao động, học tập và không ngừng vươn lên, đồng chí Nguyễn Lương Bằng đã vượt lên mọi hoàn cảnh để thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ được giao phó. Ông luôn đấu tranh vì lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, nhiều lần bị địch bắt, đầy ải. Trong nhà tù và trên đường bị địch áp giải, Nguyễn Lương Bằng vẫn tranh thủ tuyên truyền, giác ngộ binh lính địch, chỉ cho họ hiểu rõ nỗi thống khổ của đồng bào và trách nhiệm phải giải phóng Nhân dân, vạch trần chế độ bất công trong quân đội địch, sự ngược đãi của bọn chỉ huy với binh lính. Những năm tháng bị giam cầm, mặc cho chế độ nhà tù đày ải khắc nghiệt, ông vẫn trước sau như một, luôn nêu cao khí tiết của người cộng sản, tinh thần đấu tranh cách mạng kiên cường, mưu trí. Nguyễn Lương Bằng là một trong những người đi đầu trong các cuộc đấu tranh chống chế độ lao tù hà khắc, nêu cao tinh thần bất khuất trước quân thù: “vận động mọi người tiến hành tuyệt thực, làm cho máu chảy, thậm chí phải mổ bụng để kẻ địch phải nhượng bộ" [1]. Đã hai lần đồng chí quyết tâm, anh dũng, mưu trí tổ chức vượt ngục thành công để trở về với Đảng, với cách mạng. Hơn mười năm tù đày, phải đương đầu với bao cửa ải thử thách: tra tấn, bệnh tật, sự hiểm nguy của hai lần vượt ngục… không khuất phục được người chiến sĩ “gan vàng, dạ sắt". Những nhiệm vụ mà Nguyễn Lương Bằng được giao luôn đòi hỏi phải có bản lĩnh can trường, trí tuệ, phải vừa học, vừa làm, không ngừng đổi mới, sáng tạo mới có thể hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Chính thực tiễn cách mạng đã tạo nên bản lĩnh kiên cường và hình thành phương pháp làm việc cũng như lối sống giản dị, nhân văn của ông. Những phẩm chất cách mạng cao quý mà các thế hệ cán bộ, đảng viên và Nhân dân ta hết sức trân trọng ở ông chính là luôn “nói thẳng, nói thật, giữ vững nguyên tắc nhưng thấm đượm tinh thần nhân văn trong hoạt động thực tiễn". Trong công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ông kiên quyết đấu tranh chống những biểu hiện tiêu cực, suy thoái trong Đảng; kiên quyết đấu tranh với mọi biểu hiện, cám dỗ của chủ nghĩa cá nhân; chú trọng giữ gìn, xây dựng, bảo vệ Đảng trong sạch, vững mạnh. Với bản lĩnh và ý chí kiên cường vì độc lập dân tộc, vì tự do, hạnh phúc của Nhân dân, ông đã vượt qua mọi khó khăn, gian khổ góp phần vào những thành công của cách mạng Việt Nam trong thế kỷ XX, thúc đẩy sự phát triển của lịch sử dân tộc.
Nguyễn Lương Bằng luôn là tấm gương đạo đức cách mạng sáng ngời, xứng đáng là người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ngay từ khi được Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc giác ngộ, giáo dục và tham gia vào HVNCMTN, ông đã thấm nhuần sâu sắc tư tưởng của Người, suốt đời phấn đấu, học tập và thực hành nêu gương đạo đức cách mạng, hết lòng phục vụ Nhân dân, phụng sự Tổ quốc. Các thế hệ cán bộ luôn nhớ đến hai tên gọi mang tính biểu tượng: một là ý chí kiên cường của người cộng sản với bí danh “Sao Đỏ", một “biểu tượng của mẫu mực, sự trong sáng của tình đồng chí, tình anh em" với cái tên “Anh Cả". Điều đó thể hiện sự tôn vinh và ngưỡng mộ của những nhà hoạt động cách mạng nổi tiếng cùng thế hệ đối với Đồng chí; không chỉ xuất phát từ những công lao mà bắt nguồn chính từ phẩm chất chất đạo đức cao đẹp đã trở thành biểu tượng của Đồng chí: “Nói đi đôi với làm, không ham danh vị, lợi quyền, đặt lợi ích của Đảng, của cách mạng lên trên hết, trước hết". Tháng 8/1945, khi Ủy ban dân tộc giải phóng cải tổ thành Chính phủ lâm thời, cùng với một số đại biểu của Việt Minh, ông đã tự nguyện rút lui để nhường chỗ trong Chính phủ lâm thời cho nhân sĩ khác, hành động đó được Chủ tịch Hồ Chí Minh ghi nhận: “Đó là một một cử chỉ vô tư, tốt đẹp, không ham chuộng địa vị, đặt lợi ích của dân tộc, của đoàn kết toàn dân lên trên lợi ích cá nhân. Đó là một cử chỉ đáng khen, đáng kính mà chúng ta phải học".
Không chỉ là người suốt đời thực hành và là tấm gương mẫu mực trong thực hành đạo đức cách mạng, đồng chí Nguyễn Lương Bằng còn là một trong những người đầu tiên đề xuất việc tích cực học tập, rèn luyện đạo đức cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, coi đó là nhiệm vụ quan trọng của mỗi đảng viên. Theo ông, học tập, noi gương Người là học tập, noi gương những quan điểm của Người về “Đảng viên phải hết lòng hết sức phục vụ Nhân dân chứ không phải để ngồi trên đầu trên cổ nhân dân, phục vụ cho mình, phục vụ cho gia đình mình. Đảng viên phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, phải thật sự phản đối quan liêu, lãng phí, tham ô, cá nhân chủ nghĩa". Đó là học tập quan điểm “Lối sống cách mạng là lối sống có lập trường giai cấp, có quan điểm quần chúng, có kỷ luật tự giác và đạo đức cách mạng"; quan điểm “Lối sống có quan hệ mật thiết đến nhân phẩm và đạo đức của người đảng viên, đến ảnh hưởng và sức chiến đấu của Đảng"; “Lối sống cách mạng của người cán bộ, đảng viên có quan hệ mật thiết đến thanh danh, uy tín, sức chiến đấu của Đảng, đến thành tích và thắng lợi của sự nghiệp cách mạng". Ông cho rằng: “Có nhận thức rõ như thế mới thấy cần phải rèn luyện lối sống cách mạng, phải kiên quyết chống lại lối sống cá nhân chủ nghĩa của giai cấp tư sản và các giai cấp không vô sản khác"[2]. Trên tinh thần đó, Nguyễn Lương Bằng xác định: “phải tiếp tục và phát huy gương sáng của người trước, tiêu biểu và mẫu mực cho chúng ta ngày nay, đó là lối sống cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh"[3], bởi theo Đồng chí: “Đời sống của Người, con người của Người, suốt năm, sáu chục năm nay, thực là tấm gương sống về lối sống cách mạng cần cù, giản dị, tiết kiệm, trong sạch và lành mạnh"[4].
Chủ tịch Hồ Chí Minh và Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng (Ảnh tư liệu)
Sau năm 1954, Nguyễn Lương Bằng được giao nhiều trọng trách để bảo đảm cho sự minh bạch, trong sạch của Đảng, Nhà nước trên các cương vị Tổng Thanh tra Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ, Trưởng ban Kiểm tra Trung ương Đảng trong nhiều năm. Sự tin cậy đó bắt nguồn từ Chủ tịch Hồ Chí Minh và trên thực tế, ông không chỉ là người học trò xuất sắc, một cộng sự tin cậy mà còn là người gần gũi, thân thiết với Người. Dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, ở bất cứ cương vị nào, đồng chí Nguyễn Lương Bằng cũng tuyệt đối trung thành với sự nghiệp của Đảng, hết lòng phụng sự đất nước, chăm lo đến hạnh phúc của Nhân dân, nêu gương sáng về đạo đức cách mạng: cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư và tác phong cần cù, giản dị, khiêm tốn. "Học tập những đạo đức quý báu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đồng chí là người khiêm tốn, giản dị, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, thực hiện dân chủ, giữ vững kỷ luật, phục tùng tổ chức rộng rãi và chặt chẽ, rất mực yêu thương đồng chí và chăm lo đời sống của nhân dân. Cái tên 'Anh Cả' mà chúng ta thường gọi là biểu tượng của mẫu mực, sự trong sáng của tình đồng chí, tình anh em". Đồng chí thực sự là “biểu tượng của mẫu mực, sự trong sáng của tình đồng chí, tình anh em. Cuộc đời hoạt động của đồng chí là một tấm gương sáng của người cộng sản Việt Nam, vừa giàu tinh thần yêu nước, vừa giàu tinh thần quốc tế vô sản"[5].
Xuất phát là một người yêu nước nhiệt thành, một chiến sĩ cộng sản kiên cường, trải qua hơn nửa thế kỷ hoạt động cách mạng, Nguyễn Lương Bằng đã cống hiến trọn đời mình cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng xã hội chủ nghĩa. Cả cuộc đời hoạt động cách mạng của ông là tấm gương sáng ngời về khí tiết cộng sản chủ nghĩa và đạo đức cách mạng. “Tấm gương của Đồng chí là giá trị tinh thần mãi mãi tỏa sáng đối với nhiều thế hệ những người cộng sản và thanh niên ta, nhân dân ta. Tinh thần cách mạng, đạo đức cộng sản chủ nghĩa của Đồng chí là bất diệt"[6]. Có thể khẳng định rằng: Dưới ánh sáng chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, gần 40 năm tiến hành công cuộc đổi mới do Đảng khởi xướng, lãnh đạo, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, phát triển mạnh mẽ, toàn diện, “chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay". Tuy nhiên, sự nghiệp cách mạng của dân tộc vẫn đang đứng trước không ít những khó khăn, thách thức, đòi hỏi toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta đoàn kết một lòng, phát huy chủ nghĩa yêu nước với một ý chí và quyết tâm cao, dám nghĩ dám làm, dám đương đầu thử thách, thúc đẩy công cuộc đổi mới và hội nhập đi đến thắng lợi. Chúng ta có thể tìm thấy giá trị tinh thần tiên phong đó ở đồng chí Sao Đỏ - Nguyễn Lương Bằng.
Sáng ngày 28/3/2024, đồng chí Võ Thị Ánh Xuân - Ủy viên Trung ương Đảng, quyền Chủ tịch nước dâng hương tại Nhà tưởng niệm cố Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng ở thôn Đông, xã Thanh Tùng, huyện Thanh Miện (Hải Dương)
Các đồng chí lãnh đạo Trung ương, địa phương và đại diện gia đình đồng chí Nguyễn Lương Bằng chụp ảnh lưu niệm tại Nhà tưởng niệm Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng sáng 28/3/2024
Trong bối cảnh các cấp, các ngành đang nỗ lực đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, thực hiện tốt các Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI, XII và Kết luận số 21-KL/TW của Ban Chấp hành Trung ương về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị, kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến", “tự chuyển hóa"; gắn với thực hiện Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; công cuộc phòng chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay. Đây là dịp để chúng ta tri ân và noi theo tấm gương đạo đức cách mạng sáng ngời của đồng chí Nguyễn Lương Bằng với những hoạt động kỷ niệm 120 năm ngày sinh (1904 – 2024). Đó là không ngừng nâng cao đạo đức cách mạng, phát huy vai trò tiên phong của mỗi cán bộ, đảng viên, sẵn sàng vượt qua mọi hy sinh, gian khổ, hiểm nguy, nỗ lực học tập, rèn luyện, nêu cao tinh thần bảo vệ Đảng, bảo vệ khối đoàn kết, thống nhất trong Đảng, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ mới trong xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
_____________________________
*Ghi chú:
[1] Tiểu sử Nguyễn Lương Bằng (2015), Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, tr.94.
[2], [3], [4]. Theo Anh Cả Nguyễn Lương Bằng (2015), Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, tr.369-376, 377.
[5], [6] Điếu văn của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đưa tiễn đồng chí Nguyễn Lương Bằng.